Pagtatanim at Pangangalaga ng Gulay

(June 29, 2013-Sabado-Ang script na ito ay  sinulat ni Alih S.  Anso para sa Usaping Agrikultura, isa sa segment o bahagi ng programang Bantay Bayan (5:00-6:30 umaga-Lunes Sabado) , ang regular host ay si Ms. Nancy Lawan)

NANCY: Since noong June 26 ay medyo  medyo may konting pagbabago sa ating segment na Agri update,   dahil bago ang segment reporter,        si Kaka Ali,  ang ating  Patrol 1,  papaano kasi pansamantala   siyang humahalili sa regular na assigned patrol reporter na    si Patrol 9 Noralyn, dahil nasa field at ginagampanan ang assignment naman ni Lucy, dahil di pa kaya ni kasamang Lucy ang kanyang kalusugan, di pa kayang    maglakad, buweno  heto na ang ating segment na…

(PLAY-INTRO-USAPING AGRIKULTURA)

NANCY: Magandang umaga Good morning Kaka, ano ang inyong ibabahagi sa ating madlang nakikinig ngayong umaga ng Sabado,  market day, araw ng palengke?

ALIH: Good morning din Nancy, at sa mga kapatid na magasaka, magandang umaga, lalo na yaong mga magsasaka diyan sa Bgy Mirab, sa mga patid na nanampalataya sa Islam at mga kapatid na Muslim,  asssallamu alaikum warahamatulahi wabarakatuh. Malapit na ang fasting o puwasa, papasok ang Ramadan sa July 8 or 9.

NANCY:  Ay tama pala Kaka Alih, malapit na ang Ramadan at muli naman kayong magpuwasa, advance happy Ramadan.

ALIH: Ang tanong mo kanina ay “ano ang aking  ibabahagi sa ating madlang nakikinig ngayong umaga ng Sabado?  Ok  simple lang naman, hindi muna natin babaguhin ng bigla ang nakaugalian natin, kundi dadagdagan lang natin ang kanilang kaalaman. Ang ibabahagi ko ngayon sa ating madlang nakikinig ay ang Pagtatanim at Pangangalaga ng Gulay.

May kasabihan akong naririnig na ganito: “Hindi nagugutom ang masipag.”

NANCY: Tama!

ALIH: Ang ibig sabihin nito Nancy  ay:    “…ang masisipag na tao na bagama’t maliit lamang ang kita o income ay nagawa pa ring umunlad dahil sa angking sipag at tiyaga.”

May  kasabihan din mga ang Iranun: “Sadtak-sadtak embaluy a kaludan” (patak-patak ay magiging karagatan)… (LAUGHING)

Kapatid hindi imposibleng maging maunlad ang inyong kalagayan kong ikaw maniniwala at gagawin ang pinaninwalaan mo.

Kumain ng maraming gulay, prutas at lamang-ugat.

Ayon sa mga pagsusuri, kakaunting prutas at gulay ang’kinakain ng mga Pilipino. Ito’y sa kabila ng pagiging mayaman nito sa bitamina at mineral, gayundin sa fiber na makatutulong sa maayos na pagdumi.

Ugaliin ang pagkain ng madadahong gulay, prutas at lamang-ugat para makaiwas sa sakit tulad ng micro nutrient deficiencies, kanser, diabetes, at sakit sa puso.

• Kumain ng dalawa hanggang tatlong servings ng madahon at madilaw na gulay araw-araw.

• Kumain ng dalawang servings ng prutas arawaraw lalo na ng prutas na mayaman sa vitamin C.

• Kumain ng lamang-ugat ng mahigit tatlong beses sa isang linggo.

Kung kumbisido ka sa mga sinabi ko kapatid,   magsimula tayo, sa maliit na plano o project. 

Kung malapad  ang iyong bakuran ang ibig kong sabihin, may bakuran ka na abot ng ¼ ektarya, (50 meter x 50meter) at kapag andiyan ka sa bukid baka mahigit pa, ay  maaari kang magtanim ng mga gulay, prutas at iba pang halaman na maaaring pagkakitaan katulad ng talong, okra, mani, mais, papaya,  kamoteng kahoy. 

Hindi kailangan ang maraming katulong, sapat na ang ilang miyembro ng pamilya upang mag-alaga sa mga pananim.

Magandang itanim ang papaya lalo na kung malaki ang lote, marami kasi ito kung mamunga at higit sa lahat, hindi maselan at pagkaraan ng walong buwan ay namumunga na.

Madaling ding ibenta ang mga papaya lalo na kung maganda ang uri at malalaki ang mga ito.

ANG PAPAYA

Bakit papaya? Ang Papaya ay puno ng Vitamin A at C. Isang hiwa ng hinog na papaya ay katumbas sa 7 ½ pirasong latundan (40 gramo bawat isa) katulong ng buong pamilya laban sa sipon.

REMINDERS: Habang pinahihinog huwag itago sa loob ng refrigerator. Mag-iiba ang lasa nito. (Source: Nutrition Center of the Philippines)

NANCY:  Kaka Alih  bakit ka magtatanim ng papaya?

ALIH: Dahil, Ayon sa pananaliksik sa laboratoryo (hindi pa sa tao), ang dagta ng dahon ng papaya ay nagpapabagal sa pagdami ng 10 uri ng cancer cells sa cervix, atay, baga, pancreas at dibdib. Ang hinog na bunga naman nito ay nakakapagpalakas ng resistensya. Dagdag pa rito ang enzyme na papain na may mahalagang papel na ginagampanan upang ang coating ng mga cancer cell ay masira at maging mabisa ang pagke-chemotherapy.

Ang papaya (Carica papaya ) ay kinakaing tila milong prutas na itinatanim sa kabuuan ng mga maiinit at di may kainitang lagay ng panahong mga bansa sa kabuuan ng mundo. Ang makatas nitong kalamnan ay maaring ginintuang dilaw o kaya’y pula kapag hinog na bagay na bagay sa paggawa ng mga ensalada, pati na sa mga “pies “at “confectious”. Ang hilaw na papaya ay maaring durugin o kaya’y iluto na tila kalabasa na karaniwang isinasangkap o ginagawang panrekado sa mga karaniwan at batid na ng lahat na mga lutuing Asyano. Ang iba pang nakakatas at nakukuha sa papaya ay ginagamit sa pagpu pruseso ng mga pharmaceutical pati na mga cosmetic industries.    Halimbawa na lamang ay sa Pilipinas, ito ay nakilala bilang mahalagang sangkap sa paggawa ng sabon, shampoo, lotion at iba pang produktong  kosmetiko.

Dagdagan pa natin bakti papaya Bakit mahalaga ang papaya?

• Ang papaya ay saganang pinagmumulan ng bitamina gayundin ng mineral at hibla.

• Ang papaya rin ay ang saganang pinanggagalingan ng papain, na ginagamit sa paggawa ng beer, pagpapalambot ng karne, produksiyon ng mga   produktong parmasyutikal at iba pang kosmetikong produkto.

• Ang papaya ay ang pang anim na pinakamahalagang prutas sa Pilipinas at itinatanim ng karamihan sa mga maliliit na magsasaka.

• Nagluluwas ang Pilipinas ng papaya sa mga  bansang matatagpuan sa Asya, Australia, Gitnang  Silangan at Estados Unidos.

Magtatanim na ako ng papaya wala akong maitanim, Papaano  pipili ng seedling ng papaya na itatanim?

Madaling lang anong papaya ang gusto mo o gusto ng target customer mo. Kong hindi mo alam pumunta sa palengke at magtanong tanong, sa on demand na papaya.

Kapag nakapagdesisyon ka na, bumili ng hinog na papaya na gusto mo. Hatiin sa gitna, ang nasa baba ang kunin na buto, bakit ang nasa taas ay lalaki at babae  ay ang babae..

Paalaala may pamahiin daw tayo: Mahigpit din na ipinagbabawal ng mga matatanda na magtanim ng papaya sa harap ng inyong bintana dahil sa ito ay maghahatid ng kamalasan.

Syempre naman, di naharangan ang inyong bintana, di mo makikita ang mga dumaraan na magagandang chicks na patungo ng UAS (LAUGHING)

Maaari ring magtanim ng iba pang klase ng mga gulay sa gilid ng pinagtaniman ng papaya tulad ng ube at gabi.

Ang pechay ay isa ring magandang uri ng pananim. Ang isang maliit na tali nito ay nagkakahalaga ng P10.00. Maaaring gawing katulong ang dalawang kasama sa bahay sa pagtatanim at pagdidilig.

Maganda ring pananim ang sampaguita. Mahal ang isang tabo ng sampaguita at talagang mabili ito. Kung may sandaang puno ng sampaguita, napakaraming tabo na ng bulaklak ang mapipitas.

Mainam itong itanim sapagkat tulad ng papaya, hindi rin ito maselan at hindi nangangailangan ng malaking oras sa pagtatanim. Didiligan lang ito tuwing umaga at hapon, pagkatapos ng limang buwan, makikita na ang napakaraming bulaklak nito.

Maaari ring magtanim ng cassava (kamoteng kahoy), hindi rin maselan ang halamang ito. Pagkatapos mo itong itanim, hindi na kailangang bantayan, hintayin na lang ang paglaki at pagkatapos ng ilang buwan, maaari na itong bungkalin at ibenta sa palengke.

Puwede itong ibenta nang hilaw at puwede ring lutuin muna—gawing puto at suman bago ilako o dalhin sa palengke.

Isang kapaki-pakinabang na paraan ang pagtatanim sa bakuran para labanan ang kawalan ng trabaho at ang maliit na kita sa pagtatrabaho.

Ang mga super gulay

ANG KANGKONG – super gulay

Ang kangkong ay nangunguna sa taglay na Vitamin

A. Ang isang tasang kangkong na luto ay katumbas

ng apat na pirasong mangga.

Ang kangkong ay tulong sa kalusugan lalo na sa pagpapakinis ng kutis.Nagpapalinaw at nagpapasigla rin ito ng mga mata.

• Madaling magpatubo ng kangkong sa bakuran.

• Itanim ang kangkong sa lupa, sa putikan o sa tubig.

• Maaring gamitin ang buto, tangkay o ugat nito.

• Kapag tangkay ang itatanim, siguruhing 30 cm ang haba ng bawat tangkay at magkakalayo sila ng 50 cm.

• Anihin pagkalipas ng 30 araw.

Heto pa ang isang super gulay,

ANG SALUYOT

Ang saluyot ay nagbibigay ng mahalagang Vitamin A at calcium. Isang tasang saluyot na luto ay katumbas ng lima at kalahating upo na luto.

Ang pagkain ng saluyot ay nagpapalusog ng buto, ngipin at mga kuko ng mag-anak. Ito ay mainam na alalay sa mga lumalaking mga bata.

Saluyot sa hardi

Kapag tag ulan, magtanim ng buto ng saluyot sa inyuong bakuran.Tiyaking magkalayo ito ng 4-5 cm.

Maaring itanim ang saluyot sa kahit anong uri ng lupa pero

mas lumalago ito kung may pataba na animal o green

manure.

ANG AMPALAYA

Ang dahon ng ampalaya ay punong puno ng Vitamin A at iron. Kalahating tasang dahon ng ampalaya (luto) ay katumbas ng 36 at kalahating lutong repolyo.

Ang ampalaya ay may taglay na mahalagang sustansya sa pagpapakinis ng balat at pagpapalinaw ng mata.

Ang ampalaya ay pampalakas din ng resistensya laban sa sakit

at tiyak na panlaban sa anemia.

MAGTANIM NG AMPALAYA

Madaling magpatubo ng ampalaya sa buong taon.

Magtanim ng dalawa hanggang tatlong halaman.

Ito’y magulang na sa loob ng 90 to 120 araw at patuloy na mamumunga sa susunod na dalawang buwan. Samatala, ang mag-anak ay makakaani ng masarap na talbos at bunga ng ampalaya.

ANG MALUNGGAY

Ang malunggay ay nangunguna sa Vitamin A at calcium.

Kalahating tasa ng dahon ng malunggay (luto) ay katumbas sa apat at kalahating tasang lutong cauliflower.

Ang malunggay at pampalusog ng katawan lalo na ng mga ngipin at buto.

ANG PAGTANIM NG MALUNGGAY

• Itanim ang buto ng may 5 metro ang layo sa isa’t isa.

• Pwede ring itanim ang magulang na sanga (isang

metro ang haba).

Sukran si Kaka Alih po to wassallam..

NANCY: Iyan si kaka Alih bukas sa ganito ding oras abangan ang mga kapakipakinabang na ibabahgi sa inyo tungkol sa makabago at epektibong pagksasaka..

(PLAY EXTRO)

Pagtatanim at Pangangalaga ng Gulay

Pagtatanim at Pangangalaga ng Gulay

(June 28, 2013-Biyernes-Ang script na itoay  sinulat ni Alih S.  Anso para sa Usaping Agrikultura, isa sa segment o bahagi ng programang Bantay Bayan (5:00-6:30 umaga-Lunes Sabado) , ang regular host ay si Ms. Nancy Lawan)

pagtatanim sa paso

NANCY:Since noong June 26 ay medyo  medyo may konting bago sa ating segment na Agri update,   dahil bago ang segment reporter  natin,   si Kaka Ali ang ating  Patrol 1,  pansamantala po siyang humahalili sa regular na assigned patrol reporter na  si Noralyn, dahil nasa field at ginagampanan ang assignment naman ni Lucy, dahil di pa kaya ni kasamang Lucy ang kanyang kalusugan, di pa kayang  maglakad, buweno  heto na angating segment na…

(PLAY-INTRO-USAPING AGRIKULTURA)

NANCY:Magandang umaga Good morning Kaka, ano ang inyong ibabahagi sa ating madlang nakikinig ngayong umaga ng Biyernes?

ALIH: Good morning Nancy, sa mga kapatid na magasaka, magandang umaga, sa mga apatid na nanampalataya sa Islam at mga kapatid na Muslim,  asssallamu alaikum warahamatulahi wabarakatuh. Malapit na ang fasting o puwasa, papasok ang Ramadan sa July 8 or 9.

NANCY: Ay tama pala Kaka Alih, malapit na ang Ramadan at muli naman kayong magpuwasa, advance happy Ramadan.

ALIH:Ang tanong mo kanina ay“ano ang aking  ibabahagi sa ating madlang nakikinig ngayong umaga ng Biyernes? Ok  simple lang naman, hindi muna natin babaguhin ng bigla ang nakaugalian natin, kundi dadagdagan lang natin ang kanilang kaalaman. Ang ibabahagi ko ngayon sa ating madlang nakikinig ay ang Pagtatanim at Pangangalaga ng Gulay.

Oh diba, sanay na kayong magtanim ng gulay? Pero alam na ba ninyong na-research ko? Ikaw Nancy, alam mo na ba?

NANCY:Di pa Kaka Alih.

ALIH: Kitam, oh di makinig, para magets mo..(LAUGHING).

Ano mang gulay,  na maging dahon, bunga o laman ay ginugulay natin at ito ay proven na maganda sa ating kalusugan.

Kaya naman napili koi tong mahalgang usapin.  Ang pag-uusapan natin ay ang pagtatanim at pangangalaga ng gulay.

Sa pangkalahatan, mataba ang lupa dito sa atin sa Upi, kaya asahan mo halos  lahat ng mga itinatanim natin ay nabubuhay, lumalago at naaani ang mga bunga, dahon at ugat.  Subalit Kapatid, hindi ito nangangahulugan na hahayaan na lang tumubo at lumaki   ang mga halaman, dahil tumutubo din naman.

Dapat ay may plano ka  rin naman   at may sistema ang pagtatanim, pangangalaga at pagmi-mintina ng mga halamang-gulay, na ating mga tinanim.

Kong magtatanim ka ng gulay, ano mang klase ito, first of all, kailangang piliin mo din ang mga buto, o binhi, o punla ng mga halamang gagamitin sa pagtatanim.

Ang payo po ng inyong Kaka Alih, of natutunan natin sa mga bihasa o expert sa pagatanim ng mga gulay, dapat ang mga ito  ay galing sa pinakamagandang ani o best crop of the season na pinatuyo at itinabi. 

Kong wala dahil di pa kayo marunong, simple lang sulosyon diyan, kapag walang naitabing binhi, kailangang bumili sa mga tindahan, at sigoprado pa itong hybrid o good quality. Ngayon, kuripot este matipid ka, dahil ugaling Ilocano (LAUGHING) maari ring manghingi lamang ng punla sa kamag-anak o kumpare, komng sakaling may sobra naman silang binhi.

 Pero bago ka manghingi este bumili kailangang may takdang lupang pagtataniman.  

Ok next page na tayo (LAUGHING) DITO NA tayo sa  plotting. Ano ang plotting?

Ang plotting ay ang paghahanda ng lupang pagtatamnan.Ibig sabihin, itatakda, susukatin at lilinisin ang lupang napili.

Maglalagay tayo ng mga pananda, o mga marka, kong saan tataniman natin, atsaka bubungkalin at paluluwagin ang lupa.

Aalisannatin  ng mga basura, na maaring makasagabal, tulad ng mga bubog o mga nabasag na botelya,   damo at ugat . Kong minsan  , ang plot ay siya na rin mismong seedbed.    Depende ito sa halaman na itatanim natin.

May mga halamang hiwalay ang lupang pinagpapatubuan o nursery ng binhi, doon sa mismong pagtataniman at pagpapalaguan ng halaman. Palalakihin muna ang seedlings o saplings , saka ililipat o ita-transfer sa kanilang designated plots.

Next page, Dito naman tayo sa lupang   mismong pagtatanimam.

Kailangan, masa-masa o moist ang lupa pag nagtatanim. Hindi pwede kung masyadong itong tuyo at ganoon din naman kung sobrang basa. Kailangan ay kainaman lamang ang buhaghag o looseness at ang humidity ng lupa para makahinga at makakapit ang punla.

Just in case, ang lupa’y tuyung-tuyo, kailangan munang diligan   ng tubig  bago magtanim. Pag basang-basa naman, kailangan munang pababain ang tubig, dahil kung hindi, alinman sa malulunod o maaanod ang binhi.

Bawat punla o binhi ay may kanya-kanyang lalim ng hukay pag itinatanim.

Mayroong pananim na isa’t kalahating pulgada lang ang kailangan.

Mayroon namang binhing anim na pulgada ang dapat na lalim.

May kanya-kanya silang pangangailangan para mapatubo at mapasuloy.

Pag masyadong mababaw ang pagkatanim, baka ang mga punla ay tukain lang ng mga dumaraang ibon at manok.

Pag masyado namang malalim, baka isang buwan na ay di pa nasisilayan ang mga suloy nila.

Kailangang may sapat na pagitan ang mga tanim.

Kailangan ding may sapat na pagitan o distansya sa isa’t isa ang mga halaman pag nagtatanim. Kung hindi, maggigitgitan o magka-crowd sila at mag-aagawan sa tubig at sa sustansya o nutrients ng lupa.  Pag nagkaganoon, mababansot ang marami sa mga tubo at hindi sila lalaki at bubunga ng maayos. Kaya importante ang spacing at distancing sa pagtatanim. 

Oy reminder, Pag naitanim na nga pala ang binhi, dinidiligan ng bahagya ang  paligid ng lupang pinagtamnan.

May mga halamang minsan lang kung itanim pero maraming taon bubunga at mapapakinabangan. Perennials ang tawag sa kanila. Ang mga halimbawa nito ay ang niyog, papaya, kalamansi at paminta.

Mayroon namang kailangang itanim kada taon pag season ng taniman o planting.Seasonals naman ang tawag dito.Ang karaniwang mga halimbawa nito ay ang ilang varieties ng luya, luyang-dilaw, kamote at kamoteng-kahoy. Ganoon din ang okra at talong.

May mga gulay na kapwa perennial at seasonal gaya ng kamatis at sili. May variety silang pwedeng minsan lang itanim, at, meron din namang itinatanim tuwing panahon ng taniman.

 May mga tanim na gulay na maraming taon kung bumunga.

Dapat ring tandaan ang regular na pagdidilig ng mga halaman. Ang dalas ng pagdidilig at ang dami ng tubig na pandilig ay depende sa tanim. Kaya ditto nararapat na isaalan g alang o isama sa plano kong saaan kayo kukuha ng tubig na pandilig. 

May mga halamang-gulay na kailangang diligan araw-araw. Mayroon din namang makalawahan lang. Mayroong halamang dalawang beses lang sa isang linggo kung diligin at nabubuhay na ng ayos. Mayroon ding isang beses isang linggo lang ang kailangan. Karamihan sa mga ito ay iyong mga tubers o di kaya naman ay bulbous plants. Pag tag-ulan, hindi na gaanong alalahanin pa ang pagdidilig. Ang ulan na ang bahala sa mga pananim. Ang kailangan lang pag ganitong panahon, tiyaking hindi malulunod ang mga halaman sa tubig.

Isa sa iportante na huwag kalimutan, pag tumubo na ang mga tanim, ay ang paggagamas o weeding out ng mga damo sa paligid ng halaman.

Mahalaga ang gawaing ito sapagkat kung hindi hahawanin o gagamasin ang mga damo, matatalo nila ang mga tanim ninyong gulay.

Always remember, na  mas malakas ang survival instinct, o likas na damo na maadaling mabuhay kaysa tanim na pinakikinabangan,    kaysa sa mga halamang tanim lamang.

Pero dito sa bayan ng Upi, ang mga taga Upi ay alam na ito, na damo ang isa sa kalaban ng tanim.

May dagdag akong kaalaman, Ayon sa researched ni kaka Alih, kung ang iyong halamanan ng gulay ay 50 kwadrado metro (5 x 10 metro) lamang, maari na ang isang oras lang sa isang araw na paggagamas. At of course pag malapad ang area ng taniman, dagdag  oras din ang   kailangang ilaan sa paggagamas.

Ang paglalagay ng insecticides, pesticides at pataba sa mga pananim ay di rin dapat kalimutan. Lahat ng halaman, dinadayo at dinudumog ng mga insekto at peste.Ang mga insekto, ang karaniwang inaatake ay ang dahon, tangkay at mismong bunga ng mga halaman.Ang mga peste naman, karaniwang nginangatngat ang mismong binhi o di kaya naman ay ang ugat at base ng puno.

Ang pangkaraniwang alituntunin, pag insekto ang sinusugpo, insecticide ang gagamitin.Ngunit hanggat maari huwafg gumamit ng pesticide, unless malala na ito. Kapag peste na  e h di , pesticide, siyempre. Karamihan sa mga peste ay fungi, galing mismo sa punla o sa lupang pinagtataniman.

Kailangang sugpuin ang mga insekto sa pananim.

Ang bawat halaman, may kanya-kanyang ina-attract na insekto at may kanya-kanya ring peste. Kung kaya, kanya-kanya rin o specific ang pagsugpo sa mga ito. Hindi maaring iisang gamot o spray lang ang gamitin para sa lahat ng tanim. Sa mga lugar na matatagal nang nagtatanim gaya roon sa baryo namin, kabisado na ng farmers ang mga insektisidyo at pestisidyong angkop sa bawat halaman. Kung hindi naman, maari mo itong malaman sa packet of seedlings na nabibili – nakalagay roon sa balutan ng binhi kung paano pamamahalaan ang mga kaaway ng pananim.

Ang paglalagay naman ng pataba sa lupa, sintanda na rin siguro ng agrikultura. Alam ng mga magsasaka iyon. Kailangang pana-panahon, ibalik sa lupa ang nutrients na kinukuha ng mga halaman para iyon ay patuloy pang mapakinabangan. Dalawang klaseng pataba ang mayroon: iyong organic o compost material at iyong nabibiling abono o commercial fertilizer.  Doon sa nabibili, may nakasulat ring instruction kung kailan, ilang beses at paano lang dapat lagyan ng pataba ang lupang pinagtamnan.

Mas mabuti kung organic  ang gagamitin sapagkat ang mga iyon ay patabang galing din sa kalikasan at mas kakaunti ang harmful chemicals na nakasama. Ang mga halimbawa nila ay mga tirang gulay at dahong pinatuyo at inihalo sa lupa, dumi o ipot ng hayop na pinatuyo at gayundin, ang lupang tinahanan ng mga bulate o compost soil.   Ngunit, ang mga magsasakang gagamit ng patabang organic ay dapat ding may sapat na kaalaman o know-how kung paano iyon ihanda at gamitin ng tama. Halimbawa, ang ipot ng manok, kung hindi napatuyo at na-proseso ng tama ay maaring makasira sa lupa at halaman dahil sa init na nanggagaling dito.

Gayundin, dapat tandaang mas effective ang organic farming kapag ang magkakatabing taniman o sakahan ay pare-parehong gumagamit ng ganitong paraan. Dahil kung hindi, talo ang organic farming practitioner na gumagawa nito ng siya lamang o in isolation. Lilipat sa kanyang taniman  ang mga insektong nasugpo nga niya  sa sariling bukirin  ngunit aktibo naman sa kalapit na farm.

Marami-rami ang kailangang gawin at pagdaanan para itanim, alagaan at palakihin ng tama ang mga halamang-gulay. Hindi pwedeng laru-laro lang ang gawaing ito o gagawin lang kung kailan maisipan o maibigan ng isang tao. Pag naumpisahan na, kailangang tuluy-tuloy ang pagtatanim at hindi dapat pabayaan ang mga halaman. Ang kapalit ng pagtitiyaga at pagsisikap na bungkalin ang lupa at palaguin ang mga tanim ay ang katiyakang sa bandang dulo, ang nagtanim ay mayroong malulusog na bunga at ugat na aanihin.

Sukran si Kaka Alih po to wassallam..

NANCY: Iyan si kaka Alih bukas sa ganito ding oras abangan ang mga kapakipakinabang na ibabahgi sa inyo tungkol sa makabago at epektibong pagksasaka..

(PLAY EXTRO)

Kalamonding (Kalamansi)

(June 27, 2013-Huwebes-Ang script na itoay  sinulat ni Alih S.  Anso para sa Usaping Agrikultura, isa sa segment o bahagi ng programang Bantay Bayan (5:00-6:30 umaga-Lunes Sabado) , ang regular host ay si Ms. Nancy Lawan)\

NANCY:Kahapon ay medyo nagulat kayo dahil bago ang segment reporter ng Agricultural Update, na  si Kaka Ali ang ating  Patrol 1,  pansamantala po siyang hahali sa regular na assigned patrol reporter na  si Noralyn, dahil nasa field at ginagampanan ang assignment naman ni Lucy, dahil di pa kaya ng kanyang kalusugan ang maglakad, heto na an gating segment na…

(PLAY-INTRO-USAPING AGRIKULTURA)

NANCY:Magandang umaga Good morning Kaka, ano ang bago ngayon?

ALIH: Good morning Nancy, sa mga kapatid na magasaka, magandang umaga, sa mga apatid na nanampalataya sa Islam at mga kapatid na Muslim,  asssallamu alaikum warahamatulahi wabarakatuh. Malapit na ang fasting o puwasa, papasok ang Ramadan sa July 8 or 9.

bunga at dahon  ng

Kalamansi

NANCY: Ay tama pala Kaka Alih, malapit na ang Ramadan at muli naman kayong magpuwasa, advance happy Ramadan.

ALIH:Sukran Nancy. Kalamansi o kalamonding ang ating tatalakayion ngayong umaga, bakit?

Bakit ka ng bakit diyan bakit hindi gumagamit ng kalamasi? Ikaw Nancy, gumagamit k aba ng kalamansi?

NANCY: Of course lalo na kong may sawsawan, hindi masarap kong mawawala ang kalamansi, (please name in Teduray).

ALIH: Pangstanggal din daw ng indelible ink para makaboto ulit. (LAUGHING).. FORGET MUNA ANG  ELECTION SA October 28 ang Barangay election.

Alam ninyo Kaibigan, Hindi gaanong mahirap alagaan ang kalamansi. Dapat lamang ma-maintain sa dilig at abono. Hindi naman kailangang malaki ang lupa na pagtatamnan ng kalamansi. Maging sa paso ay maaari itong tumubo.

Iminungkahi natin na magtanim ng kalamansi maski na sa mga bakanteng lupa. Bakit? Ang kalamansi ay mabuti sa katawan sapagkat mayaman sa calcium at iba pang mineral.

Kaibigan kongting kaalaman lamang o background sa kalamansi.

Ang kalamansi ay sinasabing nanggaling sa bansang Tsina bilang isang lakas

na hibrido (hybrid)  mula sa isang maasim, angat ang-balat na mandarin. Sa kalaunan, ito ay  kumalat na at nagging malawakang tanim sa Silangan, lalo na sa Indonesia at Pilipinas.

Sa ating bansang  Pilipinas, ito ay tinatawag na  kalamondin o kalamonding,

limonsito, sintonis, aldonisis at dayap. Ito ay pinahahalagahan dahil sa maasim

nitong katas. Ito ay komersyal na pinoproseso bilang de-boteng konsentrasyon at katas.

Sa mas production o maramihan, ang kalamansi ay ginagawa itong marmelada o prineserbang buo sa arnibal.

·        Ginagamit ito sapaggawa ng chutney at bilang dagdag na pampasarap sa mga lutuing pagkaing dagat at karne.

·        Ang katas ay nagagamit na pag-alis ng mantsa, pang-alis ng amoy at  dumi ng katawan ng tao, pampaputi ng balat at siyampu.

·        Ginagamit din itong panggamot sa pangangati ng balat,. Gamut sa ubo, pang-alis ng pamamaga, pampurga at kapag inihalo na sa paminta, aypampalabas ng plema.

·        Ang katas ay ginagawang inuming kapareho ng ginagawa sa iba pang maasim at matamis na prutas.

·        Ang mga ugat ay isang sinaunang gamut sa bagong panganak, at ang dinalisay na langis mula sa dahon ay gamut sa kabag.

·        Kinukuha ng mga bubuyog ang nectar at ginagawang pulot.

·        Ang kalamansi ay maari ding punlang-dugtungan para sa limon at ng talahubang kumquat. Ito ay kilalang halaman palamuti ( ang puno nito’y maaring itanim sa paso) sa maraming bansa sa Europa.

Ang kalamansi ay sadyang  may Sustansyang taglay.

Yes huwag mong mata-matain ang kalamansi  dahil angn   kalamansi ay nagtataglay ng tubig, protina, taba, karbohaydreyt  at abo.

Ang taglay na bitamina C ng buong bunga nito ay 88.4 hanggang  111.3 mg. kada 100g samantalang ang katas ay mayroong 130 hanggang 174  mg hanggang 174 mg kada 100 g. Ang mga dahon ay nagtataglay ng mga 1  porsiyento ng langis na madaling sumingaw.

Ang kalamansi ay nabubuhay sa maiinit na klima at maari din sa malamig na lugar, subali’t hindi sa mga lugar na may pantay-pantay na pagkakabahagi ng  patak ng ulan na umaabot ng 1,500 hanggang 2000 m sa bawat taon ay angkop na angkop sa pagtatanim ng kalamansi. Ang mga lugar na may mahabang tag-araw ay  angkop din, subalit kailangan may patubig. 

Ang kalamansi ay kalimitang itinatanim sa mga kababaan. Tumutubo ito sa maaraming uri ng lupa, mula sa luwad hanggang  sa batong apo, hanggang sa buhangin. Subali’t pinakamaganda ang  tubo nito sa  mabuhanging lupa na hindi tinitigilan ng tubig, Katamtaman ang tibay nito sa tagtuyot,  subalit hindi sa malakas na hangin.

Para sa personal na gamit, o tinatawag na pamapamilya bumili na lang poi kayo ng isang planting material ito nagkakahalaga lamang ng 10-35 pesos ang iang puno, kong minsan may bunga na…ano kaibigan hindi k aba nakumbinsi na magtanim ng kalamansi? E kong ganoon ay bukas muli kaming samahan sa ganitong  ring oras  ni Nancy sa ating talakayan..

Sukran si Kaka Alih po to wassallam..

NANCY: Iyan si kaka Alih bukas sa ganito ding oras abangan ang mga kapakipakinabang na ibabahgi sa inyo tungkol sa makabago at epektibong pagksasaka..

(PLAY EXTRO)

Ang mga Pagbabago sa Pagsasaka o ang Modernong Pagsasaka

Ang mga Pagbabago sa Pagsasaka o ang Modernong Pagsasaka

(June 26, 2013-Ang script na ito sadyang sinulat ni Alih Anso para sa Usaping Agrikultura, isa sa segment o bahagi ng programang Bantay Bayan, na host ay si Nancy Lawan)

NANCY: Ngayong umaga ay medyo may mga pagbabago  sa ating  segment na Usaping Agrikultura, isa sa segment o bahagi ng programang Bantay Bayan, dahil pansamantala ay kami ni Kaka Alih, Alih Anso an gating program director ang magbibigay ng mga kaalaman tungkol sa kalagayana ng mga magsasaka at pagsasaka sa bayan of course kong minsan kasama na ang buong mundo,  and now the usaping agrikultura.

(PLAY-INTRO-USAPING AGRIKULTURA)

NANCY: good morning Kaka, ano ang bago ngayon?

Ang traditional pagbubungkal ng lupa sa Pinas

ALIH: Good morning Nancy, sa mga kapatid na magasaka, magandang umaga, sa mga apatid na nanampalataya sa Islam at mga kapatid na Muslim,  asssallamu alaikum warahamatulahi wabarakatuh. Malapit na ang fasting o puwasa, papasok ang Ramadan sa July 8 or 9.

May tanong ako Ate Nans, “saan galing ang kinakain mo?”

NANCY:Of course sa mga tanim ng mga magsasaka lalo na ang bigas na kinakain sa araw araw..

ALIH: Tama ka Ate Nans, Ikaw kapatid na nakikinig bumibili ka ba o nagtatanim?

Noong panahon kasi , karamihan ng mga tao ay nagsasaka para may pagkunan ng pagkain sa araw-araw. Pero ngayon, sa ilang industriyalisadong bansa, 1 tao na lang kada 50 katao ang nagsasaka. Ang tanong ko ulit ay “Ano ang nangyari?”

Of course ang sagot diyan ay: “Unti-unting nagkaroon ng pagbabago sa pagsasaka, at pagkatapos ay bigla itong sumulong. Bawat pagbabago, napakalaki ng epekto sa milyun-milyong pamilya, at hanggang ngayon, patuloy pa rin ang mga pagbabago sa buong daigdig. Para maunawaan ang nangyayari ngayon sa daigdig, tingnan natin ang epekto sa mga tao ng pagsulong sa pagsasaka.

Malaking Pagbabago sa Pagsasaka

Noong ika-12 siglo, biglang nagkaroon ng malaking pagsulong sa pagsasaka sa Europa nang makaimbento ng kulyar para sa kabayo. Sa paggamit nito, nakapagtatrabaho ang kabayo nang hindi nasasakal. Kaya mas malakas itong humila, mas mabilis, at hindi agad napapagod kumpara sa barakong baka na dating ginagamit. Sa tulong ng mga kabayo, mas mapalalaki ng mga magsasaka ang kanilang ani. Puwede na silang gumamit ng bakal na pang-araro sa mga lupang dating hindi nila mabungkal. Isa pang pagsulong noon ang pagtatanim ng mga halamang nagpapataba at nagbibigay ng nitroheno sa lupa—gaya ng beans, sitsaro, clover, at alfalfa. Kapag mas mataba ang lupa, mas sagana ang ani.

Dahil sa mga pagsulong na iyon, sobra-sobra ang ani ng ilang magsasaka kaya mayroon na silang pambenta. Bilang resulta, nagkaroon ng mga bayan, kung saan ang mga tao ay makakabili ng pagkain, makakapagnegosyo, at makakapagtayo ng mga pabrika. Ang ilan sa mayayamang may-ari ng pabrika, mga negosyante, at magsasaka ay nakaimbento ng unang mga makinarya sa pagsasaka.

Dati-rati, maraming nasasayang na binhi dahil manu-mano itong isinasaboy. Pero noong mga 1700, nakaimbento si Jethro Tull, isang Ingles na magsasaka, ng makinang nagtatanim ng binhi na hinihila ng kabayo. Pagkatapos noong 1831, sa Estados Unidos, nakaimbento si Cyrus McCormick ng makinang panggapas na hinihila ng kabayo na limang ulit na mas mabilis gumapas kaysa sa manu-manong paggapas gamit ang lingkaw, o karit. Nang mga panahon ding iyon, ang mga negosyante ay nagsimulang magbenta sa Europa ng mga abono galing sa baybayin ng Andes sa Timog Amerika. Dahil sa makinarya at abono, napakalaki ng itinaas ng ani. Pero ano ang naging epekto nito sa mga tao?

Dahil sa pagsulong sa pagsasaka, dumami ang ibinebentang murang pagkain sa mga bayan at umakay ito sa industrial revolution. Una itong naganap saBritanya noong mga 1750-1850. Libu-libong pamilya ang kinailangang lumipat at magtrabaho sa mga bayan na may minahan ng karbon, hulmahan ng bakal, pantalan, at gawaan ng tela. Wala silang magawa. Ang maliliit na magsasaka na hindi makasabay sa bagong pamamaraan ng pagsasaka ay walang gaanong kinikita sa kanilang ani, kaya hindi sila makabayad ng renta. Kailangan nilang iwan ang kanilang mga bukirin at manirahan sa masisikip na lunsod kung saan mabilis kumalat ang sakit. Sa halip na sama-samang nagsasaka ang mga pamilya, ang mga padre-de-pamilya ay napipilitang magtrabaho nang malayo sa kanilang mga mahal sa buhay. Pati mga bata, subsob sa pagtatrabaho sa mga pabrika. Nang maglaon, ganiyan din ang nangyari sa ibang mga bansa.

Higit Pang Pagbabago Dahil sa Modernong Pagsasaka

Modernong pamamaraan ng pagpapatubo ng hybrid niyog

Pagsapit ng 1850, may mauunlad na bansang gumastos para sa mga pananaliksik tungkol sa agrikultura. Patuloy pa rin hanggang ngayon ang pagbabago dahil sa mga pananaliksik na ito. Halimbawa, may mga nag-aral ng genetics at nakabuo ng uri ng halaman na saganang namumunga o hindi madaling tablan ng sakit. Natuklasan din ng mga mananaliksik ang tamang timpla ng nitrate at phosphate na kailangan sa iba’t ibang uri ng pananim at lupa. 

Habang lumalaki ang mga pananim, abala naman ang mga trabahador sa bukid sa pag-aalis ng mga panirang-damo. Pero marami sa kanila ang nawalan ng trabaho nang makaimbento ang mga siyentipiko ng mga herbicide na kumokontrol sa mga panirang-damo. Matagal na ring kalaban ng magsasaka ang mga insekto, uod, at weevil. Pero ngayon, ang magsasaka ay marami nang mapagpipiliang kemikal na panlaban sa halos lahat ng uri ng peste.

Nagbago rin ang buhay ng mga nag-aalaga ng hayop. Dahil sa mga makinang naggagatas at nagpapakain sa mga hayop, isang katulong na lang ang kailangan ng isang tagapag-alaga ng kawan sa pag-aalaga ng hanggang 200 baka. May paraan na rin ngayon para mas mabilis na bumigat ang mga baka at baboy. Inaalagaan ang mga ito, hindi sa parang kundi sa mga kural na may bubong, kung saan kontrolado ang temperatura at ang pagkain ng mga ito.

Kadalasan nang napakalaki ng kita sa modernong pamamaraan ng pagsasaka. Ang produksiyon ng bawat manggagawa ay tumaas nang sandaan o sanlibong ulit pa nga kumpara sa lumang pamamaraan. Pero paano naman nakaapekto sa buhay ng magsasaka ang mga pagsulong na ito?

Nagbago ang Buhay ng Magsasaka

Binago ng mga makinarya ang buhay ng mga magsasaka sa maraming lugar. Karamihan ng magsasaka at trabahador sa bukid ay kailangan ngayong maging bihasa sa paggamit at pagmamantini ng sopistikadong makinarya. At parami nang parami ang nagtatrabaho nang mag-isa. Hindi na katulad noon na sama-sama sa pagtatanim, pag-aasarol, at pag-aani.

Sa maraming bansa, nagkaroon ng bagong uri ng magsasaka, isang edukadong negosyante na nagpapakadalubhasa sa mass production ng ilang uri, o kahit isang uri, ng produkto sa agrikultura. Namumuhunan siya nang malaki sa lupa, mga gusali, at makinarya. Pero nakadepende pa rin siya sa iba. 

Ang malalaking kompanya na nagpoproseso ng pagkain at may-ari ng mga supermarket ang nagdidikta hindi lamang ng presyo, kundi ng uri, laki, at kulay ng kaniyang produkto. Ang mga agricultural engineer ang nagdidisenyo ng kaniyang sistema ng produksiyon, at may mga kompanyang nagsusuplay ng abono, pestisidyo, at hybrid na binhi na tamang-tama sa kaniyang bukid. Ang laki na ng isinulong ng pagsasaka sa ngayon. Pero hirap pa rin ang magsasaka, at nababahala ang ilan sa posibleng masasamang epekto ng ilang pamamaraan ng pagsasaka.

Nasa Krisis Pa Rin ang Magsasaka

Sa mauunlad na bansa, marami pa ring magsasaka ang nawawalan ng lupa dahil hindi nila kayang makipagkompetensiya sa malalaking kompanya. Para hindi iwan ng ilang magsasaka ang kanilang mga bukid, ginawa nila itong resort o mga lugar para sa camping at golf at gawaan ng mga handicraft. Ang ilan ay nag-alaga ng mga hayop, gaya ng ostrich at alpaca. Ang iba naman ay nagtanim ng mga bulaklak at pananim na hindi ginagamitan ng kemikal na pataba.

Sa mahihirap na bansa, kung saan halos 80 porsiyento ng populasyon ay umaasa sa bukid, maraming maliliit na magsasaka ang dumanas ng matinding dagok. Nabibili ng internasyonal na mga kompanyang gumagamit ng modernong pamamaraan ng pagsasaka ang karamihan sa pinakamagagandang lupain, para tamnan ng mga pananim na ibinebenta sa malalayong lugar. Kadalasan na, sa mga tigang o kakapirasong lupa na lamang nagtatanim ang maliliit na magsasaka, gamit ang ilang makina kung mayroon man, para mapakain ang kanilang pamilya.

Ang pagdagsa ng mga tao sa lunsod na karaniwan ngayon sa maraming bansa ay resulta ng mga pagbabagong nagsimula maraming siglo na ang lumipas. Ang pag-iwan sa bukid para magtrabaho sa lunsod ay may dalawang epekto—nakikinabang ang ilan, nalulugi naman ang iba. 

May ilang gobyerno, kung mayroon man, na nagbibigay ng praktikal na tulong sa mga naapektuhan.

Bukas yamang din lamang na medyo nabuksan natin ang pinto ng kaalaman sa n angyayari sa ating pagsasaka sa mundo ngayon ay pagtuunan natin ang pagsasaka sa ating bayan, ang Upi, anop ba ang dapat at tamang mga tanim na ating itatatanim para pakinabangan natin, na ikay ay may kabuahatyan at mapagkukunan ng opera..

Sukran si Kaka Alih po to wassallam..

NANCY: Iyan si kaka Alih bukas sa ganito ding oras abangan ang mga kapakipakinabang na ibabahgi sa inyo tungkol sa makabago at epektibong pagksasaka..

(PLAY EXTRO)