Tubig at Punong Kahoy-2

Part of the Romagonrong Fall in Barangay Nangi. 

 (July 31, 2013-Miyerkules Script na sinulat ni Alih Anso para sa programang “Buhay –buhay ” (8:00-9:00 A.M) sa segment na “Gabay at Talakayang Pampamilya”. Host – Ms.  Lucy Duce)

LUCY:  Alam natin, na sadyang mahalaga ang tubig sa buhay ng tao,  ganoon din ang punong kahoy,  kaya naman sa ating segment na gabay at talakayang pampamilya ay bibigyan buhay ni Kaka Ali ang mga biyaya na ito ng Diyos sa tao, kaya heto ang tatalakayin niya sa ating segment   ay     Tubig at Punong Kahoy. 

(PLAY INTRO)

LUCY:  Magandang umaga,  Kaka Ali.

KAKA ALIH:  Magandang umaga naman Lucy at  Assallamu Alaikum Warahmatullahi  Wabarakatuh, sa mga kapatid na  nanampalataya sa Islam.

Alam natin lahat na  mahalaga ang tubig sa buhay ng tao, ang iba nga lamang diyan ay di nila binibigyan halaga, o talagang wala silang pakia-alam.  

     

LUCY:  Siya namang tunay Kaka Alih, sang-ayon ako sa inyo, na pag nawala ang tubig, tiyak uhaw ang aabutin natin, at ang mga tanim ay malalanta at baka tuluyang mawalan ng buhay.

KAKA ALIH:   Tama ka diyan, Lucy, di  lang tao at tanim, pati hayop at sa iba pang nilalang ng Diyos, tiyak mamatay dahil kailangan ng ating katawan ang tubig. Hindi   tayo    mabubuhay ng walang tubig. 

Maitanong mo kaibigan, gaano karami  ang tubig sa  mundo?

Ayon sa pag-aaral, ang mundong ating sinilangan ay  may kabuuan na 97% na  karagatan (tubig dagat), 2% ang naging yelo sa North at South poles 1% ilog tabang,  mga lawa, mga natatagong balon at bukal.

LUCY:  Sa katawan ng tao, Kaka Alih? Gaano naman  karami ang tubig?

KAKA ALIH:   Sa katawan naman ng tao, gaano karami ang tubig?,  ang tubig natin sa katawan  ay  70%,    na bahagi  ng katawan ng tao ay tubig.  Sabi nga nila  matitiis mong magutom ng isang linggo, ngunit kapag nawala ang  tubig tiyak maghihiwalay ang iyong kaluluwa at mortal mong katawan therefore patay ka. (LAUGHING)

Nilikha ng Diyos ang tubig para sa tao at kanyang mga nilikha.  Ngunit ang masaklap nito ay walang nakakaalam kung saan nang-gagaling ang tubig.  Ang alam natin  ito’y paikot-ikot lang sa mundong ito.  Ito’y pumapatak na ulan sa lupa, pagkatapos ay muling nagbabalik sa kalawakan sa paghigop ng init ng araw at sa pamamagitan ng mga halaman.

Alam mo  Lucy, noong unang panahon, di ko naabutan, nabasa  ko lang ha,    tao ang lumalapit sa tubig,  dahil sa kakulangan ng teknolohiya, di kasi  alam ng tao ang    paraan  papaano lumapit ang tubig sa tao.

Subalit dahil ang tao ay binigyan ng Diyos ng talino, di tulad ng ibang nilalang tulad ng hayop kaya naman dapat  nating pasalamatan araw-araw sa Poong Lumikhaang tanlinongito na pinagkaloob sa iyo.

Ok balikan natin ang tubig,  di nagtagal ay natuto ang tao na humukay ng balon para mapalapit sa kanya ang tubig.  At iyan kapatid na nakikinig   ang kauna-unahang “water system”    hanggang sa ngayon ay ginagamit  pa rin ang mga balon bilang source ng tubig inumin, kaya lang konting  ingat, kailangan may takip ang mga balon. 

At dahil nga sadyang may angking talino ang tao na binigay ng Allah, hindi nagtagal ay muling nakatuklas ng ibang teknolohiya ang angkan ni Adam at Eba,  sa mga pook na may bukal o ilog, natuklasan ng tao na maaari palang mapaagos sa mga tahanan ang tubig sa pamamagitan ng kawayan, at nitong kalaunan  ay nadiskubre na pwede din sa  tubo na bakal at ngayon ay nadiskubre naman ay  itong Polyvinyl chloride o lalong kilala sa  PVC o ang matigas na plastic .

Sa ngayon iba’t-iba ang pinang-gagalingan ng tubig.  May umaagos mula sa bundok.  May siyudad naman na mula sa ilog at lawa umaasa.  Ang iba ay  nagbabaon ng tubo sa ilalim ng lupa    hanggang sa bukal ng tubig o yaong tinatawag na deep well.

May nabasa ako na noong unang panahon, ang tubig ay pinakukulo at sinasala, upang ito’y luminaw at maging masarap inumin gaya sa India, may 4,000 taon na ang nakakaraan.

Sa Ehipto noong araw, sa ilog Nilo o  Nile river   sila sumasalok ng inumin at ito’y tinitinggal nila sa malalaking tapayan.  Pagkatapos na tumining ang buhangin at putik ang tubig ay saka pwedeng inumin.

Sa Gresya ay ganoon din…pinakukulo at sinasala ang tubig.  Iyon ang turo sa kanila ni Hipocrates, ang Ama ng mga Manggagamot.

Kaya kapatid magpasalamat tayo  sa Diyos, dahil sa bayan ng Upi safe ang tubig inumin kahit hindi  na pakuluan o itinggal gaya sa Egypt.

Taong 1850 natuklasan ng mga dalubhasa,  na ang tubig ay maaaring magdala ng sakit, kaya sinasala nila itong mabuti bago gamitin.  Ang mikrobyo at iba pang karumihan ay naibubukod sa paraang ito.  Pero ang mga mikrobyo gaya ng tipos ay napakaliit para masala at ang iba naman ay sa loob mismo ng mga tubo dumadami.

At dahil nga sadyang may angking talino ang tao, na bigay  ng Diyos, natuklasan nito na ang klorina (chlorine)  ay mabisang pamatay-mikrobyo, na kinikilala ngayon sa buong mundo na  pamuksa sa peste na ito.  Kaya’t halos lahat ng malaking siyudad ay nagkoklorina na ng tubig-inumin, kaya kong minsan mapansin natin sa ating supply ng tubig sa gripo, na pumuputi at medyo nag-iiba ang lasa.

Maraming teknilohiya ang nadiskubre ng tao, tulad halimbawa na ang tubig  sa ilog, ay pinaaagos sa mga daluyang may sala, nang di pasukin ng isda at iba pang naaanod na bagay. Kong nasa tangke na ito  ay hinahaluan naman ng mga sangkap na gamot upang tumining ang dumi.  Kong minsan may mga gamot (chemical) ang inihahalo dito para sumarap ang lasa, maging sariwa ang tubig at mapawi ang kulay at masamang amoy.  

Ang iba naman ang  “ginamot” (treated) na tubig ay pinaaagos sa sadyang tinggalan (maaring tangke o semento na doon iniimbak ang tubig)  at dito pinatitining ang iba pang mabibigat at naglutang na dumi pagkatapos nito pinararaan pa uli at sinasala ang tubig sa mga sapin-saping karbong antrasito o buhangin at graba na may iba-ibang laki para maibukod ang mas pinong karumihan.

Sa ngayon ang mga dalubhasa ay maingat na sinusuri ang kalagayan ng tubig upang maging ligtas na inumin ng tao.    Nagbubukod sila ng mga “sample” na sinusuri naman sa laboratory.

Sa mga siyudad o poblacion na tulad natin, ay bumubuo sila ng  “waterworks system” (samahan na siyang mamahala sa tubig) na siyang namamahala sa tubig na dumadaloy mula sa pinang-gagalingan patungo sa mga bahay. Pananagutan at tungkulin ng  samahan na ito  na magkaroon ng malinis at sapat na tubig na maaasahang lagi ng isang bayan.  Wala silang layunin kundi  mabigyan ng 24 oras na daloy ng tubig at pangangalaga sa planta at mga kasangkapan noon.

Sa bayan ng Upi ay mapalad tayo,  dahil mayroon tayong mapagkunan ng tubig, ang Romagonrong Falls, at sa kasalukuyan ay may proyekto ang bayan natin na pinadadaloy o pinaagas mula Romagonrong hanggang dito sa Barangay Nuro, upang sa gayon may mainom tayong mga tao of course kasama na siyan ang mga hayop. Kaya katungkulan ng bawat mamayan ang pagpapabuti at pangangalaga ng ating “water system” na itinayo o binuo natin, upang matustusan ang dumaraming mamamayan at ang kanilang pangangailangan sa tubig na inumin.

LUCY:  Kaka Alih, papaano pangalagaan ang tubig?

KAKA ALIH: Tulad ng nasabi natin Dahil sadyang  mahalaga ang tubig sa kalinisan ng kapaligiran, sa kalusugan ng mga mamamayan at kaligtasan ng bayan.

Ganoon din sa pagpatay ng sunog.  Paano kung walang dumadaloy na tubig  sa gripo o di sapat na tubig?  Di lang libo kundi milyon-milyong piso ari-arian ang magiging abo.  Bukod pa ang buhay ng tao.

Kaya alagaan natin ang pinanggalingan ng ating tubig. Ang isa sa nagpapanatili sa tubig sa ating kabundukan ay ang mga punong kayong, lalo na yaong malalaking punong kahoy.

Kaya naman ang ating LGU Upi, ay may mga programa sa pangangalaga ng ating kapaligiran. Isa sa components o bahagi nito ay pagtatanim at pangangalaga ng mga punong kahoy sa ating mga watershed area. Halimbawa ng water shed area sa Upi ang nasa Barangay Nangi, sa Romagonrong Falls na ang area ay sakop ng Barangay Nangi at Ganasi sa Upi, kasama na dito ang ilang bahagi ng South Upi tulad ng Barangay Looy at Lamud.

Ang lahat ng mga mamamayan ay hinihikayat na pangalagaan ang mga punong kahoy na ito, higit lalo ang mga nasasakop ng mga water shed area na ito. Hindi tayo dapat magputol ng mga puno dito, ang nararapat pa nga ay magtanim tayo dito ng puno.

Pangalagaan ang kapaligiran, dahil ito ay pangangalaga din sa susunod na salin lahi.

Sukran,  ito po ang inyong Kapatid na Bangsa Moro .. Kaka Alih .. Wassallam

LUCY:  Maraming Salamat Kaka Alih, sa kumpletong rekado  na yan, na  pangangalaga sa ating kaliksan, mga kapatid bukas muling abangan si Kaka Ali sa ating segment na gabay at talakayang pampamilya, at tinitiyak ko sa inyo  na maeenjoy kayo, at maraming mapupulot na aral..

(PLAY-EXTRO- Gabay at Talakayang Pampamilya)

Winter Melon , ang kinalililigtaan na Gulay ng mga Filipino

Kundol (winter melon)  compliments by http://www.stuartxchange.com/

 (July 29, 2013-LUNES-Ang script na ito ay  sinulat ni Alih S.  Anso para sa Usaping Agrikultura, isa sa segment o bahagi ng programang Bantay Bayan (5:00-6:30 umaga-Lunes Sabado) , ang   Host ay si Ms. Lucy Duce)

LUCY: Melon na nagugulay,  medyo bago ito ah, melon ginugulay?  Anyway,  para sure tayo, pakinggan natin ang segment writer at reporter sa ating segment na usaping agrikultura, si Kaka Alih.

(PLAY-INTRO-USAPING AGRIKULTURA)

LUCY: Magandang umaga   Kaka Alih. How are you today?

ALIH: Hahahaha..    Good morning din Lucy, magandang umaga,    sa mga kapatid na magsasaka, sa mga mag-uuma, su manga tali-awid, at sa mga kapatid na nanampalataya sa Islam, ang mga kapatid na Muslim,  asssallamu alaikum warahamatulahi wabarakatuh. Happy Ramadan sa Lahat.

LUCY: Ako din Kaka Alih ay nakikiisa sa mga Kapatid na Muslim,     sa mga Nanamplataya sa Islam,  ang aking pagbati ng  "happy Ramadan Kaka at sa lahat ng mga kapatid na Muslim".

ALIH: Maraming salamat Kapatid na Lucy.  Bago ko ilahad ang kabuuan ng ating presentasyon,  gusto ko lang balik-balikan ang paalaala ng ating kaibigan na batikang Doctor na si  Doc Willie ONG;  “ para maging malusog, kumain ng 2 tasang prutas at 2 tasang gulay bawat araw.”

At dagdag na rin ng programang ito,  na dapat ay   magkaroon ng gulayan sa  inyong mga bakuran upang  masigorong    fresh, at sigorado kang ligtas sa mapanganib na chemicals, na madalas na ginagamit ng mga magsasaka na pamuksa ng kulisap sa kanilang  mga gugulayin sa araw-araw.

Matanong kita LUCY, kilala mo na ba itong gulay na winter melon? 

LUCY: Hindi pa Kaka, medyo bago yata iyan na gulay, wala yata iyan sa bahay kubo.

KAKA: Talaga ha? Clue tanim pa rin ito sa bahay kubo…

LUCY: Di ko matandaan na may winter melon, sa bahay kubo, baka water melon, pero di naman yata yan gulay ang water melon.

KAKA:  Talagang hindi gulay ang water melon, but ang winter milon ay nagugulay at kasama sa mga tanim sa bahay kubo.. (sing the the bahay kubo-stop at kundol)    KUNDOL, iyan ang tinatawag sa English na winter melon.

LUCY: Hahaha.. (PLAY LAUGHING) bago ang pangalan dahil ininglis lang pala, ok kundol sa English ay winter melon.. tuloy mo Kaka, tiyak na marami naman kaming matutunan  ngayong umaga.

KAKA: Insha Allah (If Allah so Will) Pagsisikapan natin Lucy na maabot natin ang expection ng mga nakikinig ngayon umaga.

Sinasabi nila na ang Kundol is neglected vegetables in the Philippines””

Ang  kundol  ang  English nito ay winter melon, tinawag nilang winter melon dahil sa ibang bansa ay tinatanim ito during winter. May    iba pang katawagan ito ay white gourd o puting kalabasang ligaw, ash gourd o abong kalabasang ligaw, wax gourd o may pagkit na kalabasang ligaw, ay isang baging o halamang gumagapang na pinatutubo dahil sa napakalaki nitong prutas na kinakain bilang gulay.  

Masarap gawing juice ö inumin ang kundol, ang tawag dito ay “winter melon tea, sa ibang bansa tulad India, Bangladesh at Taiwan ginagawa nila  itong minatamis o candy.

Magandang ipagulay na nagpapasusong ina na wala pang gatas, dahil makakatulong itong magpagatas sa ina.

The seeds are cooked in milk and taken to increase "sperm count" and to improve sperm locomotion.

Mahimulmol, indangen kong sa Iranun pa, o nababalutan ng himulmol ang bunga ito kapag bata o mura pa. Subalit sa  pagsapit ng hustong gulang, naaalis ang mga buhok ng prutas at nagkakaroon ng mapagkit na balot, kaya't tinatawag na "mapagkit na kalabasang ligaw" at maaaring maiimbak ng matagalan na hindi nasisira.

Bagaman tinatawag ding milon ng taglamig o milon ng tagniyebe, bahagyang nakapanlilinlang ang pangalang ito dahil hindi ito isang matamis na prutas. Lumalaki na hanggang 1-2 mga metro ang haba ang kundol. Orihinal na inaalagaan ang kundol sa Timog-silangang Asya, ngunit malawakan na rin itong pinararami sa Silangang Asya at Timog Asya..

Tulad sa Upo, masarap din itong ihalo sa iba pang lutuin tulad ng manok, sugpo, isda.. at marami pang klaseng pagluluto, anyway abangan sa buhay-buhay sa presentasyon  ni Jeanetha.

Sa pagtatanim ng  kundol, at dahil   kahalintulad  din ito sa upo, gayahin ang papano itinatanim ang upo.

Kong gusto mong malalaki ang bunga, hayaan gumapang sa lupa, subalit ang nakaugalian natin ay pinagagapang sa balag .

Direct seeds din ang itatanim at ang distansiya ay  2 by 3/4 meter o 8 by 10 piye. 60 hanggang 80 araw ay magsisimula ng mamunga ang kundol.

Para sa gugulayin,  pitasin o anihin habang bata pa o nguda pa, sa pagkilanlan nito ay mahimul mol ang bata pang bunga o bunbulen. Tatagal ng 1-2 linggo bago malanta ang kundol. 

 

Para sa karagdagang kaalaman makipag-unayan sa opisina ng DA,

Sukran si Kaka Alih po to wassallam..

LUCY: Iyan si kaka Alih  bukas abangan sa ganito ding oras   ang mga kapakipakinabang na ibabahagi sa inyo tungkol sa makabago at epektibong pagsasaka..

(PLAY EXTRO)     

Ayaw ka bang Dalawin ng Antok? o Hindi na Talaga Makatulog?

(Hulyo 26, 2013-Biyernes - Script na sinulat ni Alih Anso para sa programang “Buhay –buhay ” (8:00-9:00 A.M) sa segment na “Gabay at Talakayang Pampamilya”. Host Ms Lucy Duce)

Hindi makatulog, dahil sa stress.

LUCY:  Kaibigan, ayaw ka bang dalawin ng antok? O  hindi na talaga makatulog?     Kong yes or no  ang sagot mo,   makinig sa ibabahagi ni Kaka Alih, baka masulosyonan ang problema mo kaibigan.

 (PLAY-INTRO  - GABAY AT TALAKAYANG PAMPAMILYA)

LUCY:  Magandang umaga Kaka Alih.

KAKA ALIH: Magandang umaga din Lucy, at sa mga kapatid na nakikinig    Assallamu Alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh, naman sa mga kapatid na Muslim, sa mga Nanampalataya sa Islam,. 

 

Marahil Lucy, mayroon kang kaibigan na  ang naidadaing o nirereklamo  ay   ay ayaw dalawin ng antok, o minsan hindi makatulog.

LUCY:  Tama ka diyan Kaka, may gamut ba diyan?.

KAKA ALIH: Of course naman Lucy, mayroon, kaya makinig.

Dahil common sickness na ang ganitong problema, ito ang napili natin na topic, heto  nag-hanap  ako ng sulosyon sa problemang nasagap natin, thru internet.

Search ko sa google search engine, ang hindi makatulog, laking pasasalamat natin, lumabas kaagag ang sagot.  Ang naging friend natin sa Facebook at Blogs, na mag-asawang Dr. at Dra. Willie Ong, (ang nagpadala sa ating mga babasahing aklat) ang naging  sagot sa   problema. Ito  ang nagustuhan ko, sa may internet connection ka,   dahil sa new technology, sa isang kisap mata may sagot kana sa mga tanong.

Ayon sa sinulat ni Dr. Willie Ong, ganito ang nakasulat: “Dear Doc. Willie. Hirap akong makatulog. Kapag stressed ako, hindi ko mapigilan mag-isip ng mga problema. Ano po ang mapapayo niyo? Umaasa, James”

Hayun similar ang tanong sa atin sa tanong din kay Dr. Willie Ong.

Heto  ang sagot ni Doc Willie Ong:

“Ang pagtulog ay isang normal na proseso ng katawan. Puwede mong turuan ang iyong sarili na makatulog ng mahimbing.”

Kapatid kong may problema ka sa pagtulog o  kong wala pa  naman, makinig ka  parin  anong malay  baka bukas, maranasan mo ang nararanasan ng kaibigan ni Kaka Ali at James.

Kapatid heto na ang mga payo ni Doctor, Willie Ong.   

“1)      Magkaroon ng regular na oras ng pagtulog. Matulog ng parehong oras bawat gabi. Halimbawa, tuwing alas-9 ng gabi ay nakahiga ka na para masanay ang inyong katawan.”

Kaka, Papaano ang favorite kong teleserye sa TV? No probs my friend,  Eh  simple lang adjust ka ng time sa pag-tulog, tuwing 11 oclock ka matulog, ang iportante sabi  ni Dok sanayin ang oras sa pagtulog.  

“2)      Kumain ng tama. Huwag magpakabusog o magpakagutom. Mahirap matulog kung kumukuo ang tiyan dahil sa gutom. Umiwas din sa maaanghang o spicy foods bago matulog.

3)      Uminom ng Vitamin B Complex. Pampagana ito ng pagkain at makatutulong din sa pagtulog.

4)      Magkaroon ng regular na ehersisyo. Masarap matulog kapag napagod ang katawan sa umaga. Ayon sa Bibliya, masarap ang tulog ng manggagawa. Ito’y dahil pagod ang katawan ng isang nagtratrabaho.

Kaibigan pwede kang maglinis sa umaga sa bakuran o sa bukid kaya, huwag masyadong tamad.

5)      Umiwas sa pag-inom ng kape. Pampagising kasi ang caffeine, na nakukuha sa kape.

6)      Umiwas din sa pag-inom ng alak. Marami ang gumagamit ng alak para sila makatulog pero may masamang epekto po ito sa ating puso at atay. Matamlay ka at may hang-over din sa umaga.

7)      Umiwas sa paninigarilyo. May nicotine ito na nagdudulot ng kanser at gumigising sa iyong isipan.

8)      Huwag magtrabaho pagkalampas ng 6 ng gabi. Ihinto mo na ang iyong isipan. Hayaan mo nang mag-relax ang iyong utak.

9)      Mag-relax bago matulog. Puwede kang manood ng katawa-tawang palabas sa telebisyon o magbasa ng magasin o komiks.

Kaibigan, mayroon    nakaka na payo si  Dok Willie, at alam ko magugustuhan  mo  na rin katulad ng kumpare ko,.

Makakatulong daw  ang makipag-sex sa gabi sa inyong asawa.

Ayon sa study, na isinagawa ang mga expert,  nakatatanggal daw ng stress ang pagtatalik, sa ating mga asawa..(LAUGHING).

LUCY:  Papaano  Kaka ang walang asawa?

KAKA: A nana mag-asawa, kong wala ng asawa, o hindi pa nakapag asawa,laktawan na lang itong payo number 9 ni Doc Willie Ong. (LAUGHING).

Ano ba yan, balikan natin si Doc, ang sabi Doc Willie: “Nagiging mahimbing din ang pag-tulog ng tao pagkatapos   ng sex.. (LAUGHING).

Pare Walang malisya! Telling the truth tayo, mula iyan kay Doc Willie. (LAUGHING).

10)   Ilayo ang mga relos O  ALARM  CLOCK. Huwag kumuha ng maiingay na relos na tumutunog kada oras. Baka ka ma-stress dahil maaalala mong hindi ka pa nakatulog.

Gumamit ng celpon bilang alarm clock, speaking of celpon, nakakadistobo din ang celpon, kaya pwedeng OFF muna, para wala ng txt o call.

11)  Huwag mag-schedule ng maagang meeting. Kung alam mong may gagawin ka ng maaga bukas, baka hindi ka makatulog sa gabi. Normal lang po ito dahil excited ka.

12)  Gawing matahimik at komportable ang iyong tulugan. Bawasan ang mga ingay at kaluskos sa tabi. PUKSAIN ANG PESTENG DAGA NA  MAINGAY. Itali ang asong tahol ng tahol, pakainin baka gutom na yan. Patulugin na si beybi. Gawing madilim ang silid. Ang hirap nito baka iba ang interpretasayon ni Mr… (LAUGHING).

13)  Bumili ng komportableng kama, unan at kumot. MAYROON NAMAN DIYAN NA INSTALLMENT, abangan yaong mga Bombay na nagpapautang. (LAUGHING).. Puwede kang magkulambo para hindi ka kagatin ng lamok. At ligtas ka pa sa kagat ng dengue.

14)  Huwag itapat sa iyo ang electric fan. Masama po ito sa  kalusugan at puwede kang magka-Bell’s Palsy (ngumiwi at maparalisa ang mukha). Hayaan lang umi­kot-ikot paitaas ang hangin.

15)  Uminom ng mainit na gatas o sopas bago matulog. Maganda rin ang saging o cookies sa gabi. Ang saging ay may tryptophan na nakakaantok.

16)  Huwag umidlip sa hapon. Umiwas sa siesta at pagtulog sa araw. Dahil kapag nakatulog ka na sa araw ay hindi ka na aantukin sa gabi. Ipunin mo na lang ang iyong tulog sa gabi.

17)  At siyempre, huwag kalimutan magdasal   Ipasa mo ang iyong iniisip sa Diyos. Siya na ang bahala lumutas nito. SA MGA MUSLIM PWEDE MABISA ANG MAGTASBIH KAYO HALIMBAWA “SUBAHANALLAH”,“ALLAH AKBAR”, “ALHAMDULLLILAH”…Ang isa pa na sinabi ni Ustadz,  “Magbasa tayo ng Quran”, lalo kong Ramadan, times 70 na hasana ang reward mo sa bawat titik o letra na mababasa.

SA MGA KRISTIYANO naman ay Magdasal ng ganito: “Diyos ko, gawin mo pong maganda ang araw na ito para sa akin at pamilya. May mga problema ako pero alam kong hindi mo ako pababayaan. Matutulog na ako at ipapakiusap ko na bantayan mo ang aking mga mahal sa buhay. Ipapasa ko na sa iyo ang lahat ng problema ko. At paggising ko bukas, ng malakas at masaya, magagawa ko na po ang pinagagawa mo sa akin. Amen.” 

Ito po ang inyong Kapatid  na si  Kaka Ali  na naghihikayat sa ating lahat ituloy ang pananaliksik ng karunungan, katulad ng sinabi ng Propeta Muhamad SAW:  “Seek knowldege from the cradle to the grave” (hanapin mo ang karunungan mula sa duyan hanggang sa libingan.)  

Sa susunod lalo nating paiigtingin ang ating ibabahagi sa ating programang buhay buhay sa ating segment na gabay at talakayang pampamilya,..  Sukran and Wassallam

LUCY:  Maraming salamat Kaka Alih, muling abangan ang mga makabuluhan at punong puno na kaalaman na sadya niresearch at sinulat ni Kaka Alih, at sinisigoro ko sa inyo maaaliw pa kayo, basta si  Kaka Ali, nakakasigoro ka.

(PLAY-EXTRO- GABAY AT TALAKAYANG PAMPAMILYA)

Kamantis o Kamatis ay Pampagana?

(July 26,  2013-Biyernes - Ang script na ito ay  sinulat ni Alih S.  Anso para sa Usaping Agrikultura, isa sa segment o bahagi ng programang Bantay Bayan (5:00-6:30 umaga-Lunes Sabado) , ang   host ay si Ms. Lucy Duce.

kamatis, sa Iranun ay kamantis,
sa Teduray ay kamangkis

LUCY:  Ngayong umaga,  ay muling mag-gu-Gulay ang ating magsasaka ng DXUP na si  Kaka Alih,   ano naman kayang gulay ang itatanim niya ngayong umaga, ano mang gulay yan,   sinigorado naming sa inyo Kaibigan,   na gulay     na pampalakas, at nagbibigay sigla sa katawan ng tao.  

                            

(PLAY-INTRO-USAPING AGRIKULTURA)

LUCY:   Magandang umaga Kaka Alih, kumustahan muna tayo bago ka pa magtanim, kumusta?

ALIH:   Its fine Lucy, everything is under control. (PLAY LAUGHING) .Hahahaha..     at tulad ng tinuran mo, mag-gugulay pa rin ako ngayong umaga, hanggang makumpleto ko ang   (sing song bahay kubo) bahay kubo.(PLAY LAUGHING) but kaibigan please huwag mata-matain ang gulay ha? , ano mang gulay ay pampapalakas dahil   maraming sustansiya!!! Di ba Lucy?

LUCY:   Tama!!!! At  huwag nilang  kalimutan Kaka ang payo ni Doctor  Willie Ong, na kumain ng 2 tasang gulay at 2 tasang prutas araw-araw,  kong gusto mong humaba ang iyong buhay.

ALIH:  Tama!  But before anything  else Lucy eh, allow me to greet everybody,     with sweet “Good morning, ladies and gentlemen” in Filipino ay… magandang umaga mga kababayan ko… of course most .especially to all   mga kapatid na magsasaka.  And because it sis month of Ramadan ang buwan ng pagpuwasa o pag-aayunong  mga kapatid na nanampalataya sa Islam, o ang mga kapatid na Muslim,  my greetings ng: asssallamu alaikum warahamatulahi wabarakatuh.

Ngayon ay ika labing pitong   (18)   araw  ng Ramadan, ang buwan  ng pag-pupuwasa o pag-aayuno ng mga kapatid na Muslim,  and because of that ay  Happy Ramadan to all brothers and sisters in Islam.

LUCY:   Ang akin ding   pagbati ng  "happy Ramadan" sa inyo Kaka at sa lahat ng kapatid na Muslim.

ALIH: Maraming salamat muli Kapatid na Lucy.

 Now my friend,  pupunta na tayo sa bukid, samahan ninyo ako dahil ang idemo este tatalakayin ko ay ito naman  Kamatis  na ang sabi ng nila ay gulay ang sabi naman ng iba ay prutas.

Sa lahat ng dako ng Pilipinas, ang kamatis ay itinatanim para sa pansariling konsumo sa bahay at pambenta. Isa itong pangunahing sangkap sa ensalada at makakain nang hilaw, nilaga, prito at magagawa rin atsara, ketsup at sopas.

Para sa hindi nakakakilala ng Kamatis. Our English people, they call it tomatoe, kong isa lang tomatoes kong isang basket.. hindi kong dalawa o tatlo, plural…(LAUGHING)  Kamangkis sa Teduray, sa aming mga Iranun ay tinatawag naming ito na kamantis. Kamatis, kamangkis, kamantis, talagang magkakapatid ang mga tribung ito, halos pareho lang ang tawag..

Ang kamatis ay   isang uri ng halaman o bunga nito na kulay lunti kung hilaw, subalit nagiging dilaw hanggang pula kung hinog na.

Maraming nagsasabi na gulay daw ang kamatis, mali po, dahil ang totoo, prutas  ito!  Di ba may kasabihan na kaya siya napilayan dahil umakyat sa puno ng kamatis? (LAUGHING)

Maraming mga magagandang benepisyo sa pag-kain ng kamatis. Ang maramihang pag-kain ng kamatis ay nakakaganda sa kutis at kulay ng balat. Hindi minsanan, ibig sabihin regular, araw-araw.

Ang kamatis ay blood purifier din daw. May  kakayahan itong linisin ang ating dugo nang sa gayon ay pwedeng maiwasan ang iba't ibang uri ng sakit.

Ang  kamatis ay maganda para sa ating atay at bituka, kaya ang palagiang pag-kain nito ay maganda para maiwasan ang pagkakaroon ng cirrhosis at kidney stones dahil sa taglay nitong oxalic acid na mainam para sa katawan ng tao.

Ang kamatis ay may Lycopene, na siyang nagpapakulay ng pula sa kamatis, ito ay maganda para sa puso ng tao at nilalabanan at pinipigilan ang sobrang bilis na pagdami ng lahat ng uri ng mga cancer cells sa tao. Ilan sa mga kanser na kayang labanan ng pag-kain ng kamatis ay ang mga sumusunod: prostate cancer, cervical cancer, cancer of the stomach, rectum, pharynx at oesophageal cancers.

May taglay din na Vitamin K ang kamatis kaya makaktulong ito na na makakaiwas tayo pagkakaroon ng hemorrhages.

Ang mga lipids na taglay ng kamatis ay syang sumisipsip sa mga mantika, at kolesterol sa ating mga ugat na syang mainam sa pangangalaga ng ating puso.

Merong coumaric acid at chlorogenic acid ang kamatis na syang lumalaban sa mga nitrosamines . Ang nitrosamines ay nakukuha sa paninigarilyo.

Ang kamatis ay may bitamina A na maganda para sa ating paningin. Kaya maiiwasan ang paglabo ng mga mata, pagkabulag, at night blindness.

Ang kamatis ay maganda para sa ating mata, kutis, buhok at ngipin. Pwedeng ipahid ang katas nito sa sun burn para mapabilis ang paghilom nito. Ang palagiang pag-kain ng kamatis ay makakatulong na maprotektahan ang ating kutis sa Ultra violet rays mula sa araw. Katumbas nito ay ang pag-lagay ng sun screen sa ating balat.

Nakakatulong ang kamatis para maiwasan ang pagkakaroon ng Urinary track infections.

Pwedeng isahog sa mga gulay, karne, isda ang kamatis, subalit mas masustansya at puro ang  matatanggap ng katawan natin ang mga sustansyng taglay ng kamatis kung ito ay kakainin natin nang hilaw.

Ako ginagamit kong palaman sa sawsawan, ang sarap. gustong gusto ko ang kamantis, dahil ito ay pampagana sa pagkain.  Ang iba kinakain sa ketsup form na.

Ang iba’t-ibang uri nito ay ang sumusunod: Cambal, Ambal o Matikina, Pear Harbor, Pritch & Rutgers, Homestead, Earliana, Ace, Marglobe at Improved Harbor, ang uring pantag-ulan na pinagbuti ng Bureau of Plant Industry  (BPI).

Ang kamatis ay tumutubo sa maraming uring lupa, mula sa banlikin hanggang sa lagkitin o sa lupang galas. Kailangan nito ang mainit na panahon at maliwanag  na sikat ng araw.

Paraan ng Pagtatanim

·       Ihasik ang mga binhi sa kamang-punlaan.

·       Humigit-kumulang sa ½ hanggang ¾ kilo ng binhi ang kailangan para sa isang ektarya.

·       Gumawa sa kamang-punlaan ng hanay ng mabababaw na tudling na 15 sentimetrong pagitan.

·       Ibudbod ang mga binhi nang manipis at pantay sa kamang-punlaan at saka tabunan ng kaunting lupa.

·       Diligin ito araw-araw.

·       Ilipat-tanim ang mga punla pagkaraan ng 25-30 araw pagkapunla.

·       Ihandang mabuti ang bukid. Itanim ang punla nang 50 sentimertong agwat sa tudling.

·       Diligan ang mga bagong-lipat na tanim.

·       Isagawa ang paghuhulip (muling pagtatanim sa mga tundos na nawala ng tanim) pagkaraan ng isang linggo.

·       Maglagay ng komersyal na abono sa mga tudling bago o kasabay ng pagtatanim. Sa sandaling mamulaklak at lumabas ang mga buko, maglagay ng abonong nitroheno. Kakailangin ang 100-150 kilo ng ammonium sulfate bawat ektarya.

Ang pag-aani ay isinasagawa nang maraming beses. Pinipitas lamang ang mga husto sa gulang na bunga.

Ang karaniwang kulisap na pumipinsala sa kamatis ay ang “tomato fruit worm”, at ang mapaminsalang sakit ay “bacterial wilt”.

Upang masugpo ang mga kulisap at sakit ng kamatis, alisin ang mga may sakit na tanim at ugaliin na lagging malinis ang taniman sa pamamagitan ng pag-aalis ng mga damo at may pinsalang tanim.

Sa mga pagluluto na gamit ang kamatis , a nana  sa susunod na programa na ninyo aabangan,    sa ating programang  buhay-buhay 8:00-9:00 umaga, sa segment na “recipe of the day”   doon  magluluto ang chef cook  ng DXUP na si Jeanetha.

Ito na naman ang kasangga ng mga magsasaka  si Kaka Alih sukran, maraming salamat… wassallam..

LUCY: Iyan si Kaka Alih, ang kasangga ninyong magsasaka,  muling abangan ang next edition ng ating segment na “usaping agrikultura” sa ating programang bantay bayan,   at titiyakin naming sa inyo na ito ay pakikinabangan ninyo, maging kayo man ay magsasaka o ordinaryong maybahay, dahil sadyang kinalap at tinipon ang mga kaalaman sa mga tanim at hayop, kaya dito lang kayo totok sa ating DXUP Teleradyo….

(PLAY EXTRO)

Alamin ang iyong Mga Kaugalian o Tradisyon

(Hulyo 25, 2013 - Script na sinulat ni Alih Anso para sa programang “Buhay –buhay  ” (8:00-9:00 A.M) sa segment na “Gabay at Talakayang Pampamilya”. Host-Ms Lucy Duce)

Picture, picture, pag nagkita-kita ang mga magkakamag-anak, dahil halos lahat 

may celpon na di camera, ilan lang yan sa mga bagong kaugalian ng Pinoy

at ng mga Bangsamoro na rin.

 

LUCY: Ngayon umaga ay ating aalamin ang mga Kultura o tradisyon ng ibat-ibang Pilipino at mga Bangsamoro, dahil dito makakasama natin si   Kaka Alih, dahil medyo marami itong nalalaman kaysa sa amin na huli sa duyan, si Kapatid na Kaka Ali sa ating segment na:

(PLAY INTRO- Gabay at Talakayang Pampamilya)

LUCY: Magandang umaga Kaka..

KAKA ALIH:  Magandang umaga din Lucy, but konting request lang don’t say bad words..

LUCY:  Ha? Bakit may nasabi ba akong bad words Kaka?, so far wala akong matandaan?

KAKA ALIH: Anong wala? Eh Sinabi mong,v nauna ako sa duyan kaysa sa inyo, alam ko ang ibig sabihin noon,… ibig sabihin ay,… ako ang senior citizen dito sa DXUP? (PLAY LAUGHING) ..Lucy,  for your information  di pa ito matanda OY!!!, matured lang!  (PLAY LAUGHING).. baka nakalimutan mo ang kasabihan ng mga matatanda este mga ninuno natin, na “ang mais lalong tumatanda ay lalong tumitigas”.. (PLAY LAUGHING)

LUCY:  Ganoon ba Kaka, di ko pa alam yun ah.. hehehe..anyway,  sorry nakalimutan ko kasi na “balat sibuyas” ang may edad na.. (PLAY LAUGHING)

KAKA ALIH: Aray!!! Masakit yun ah. (PLAY LAUGHING) any way Lucy, kaming may edad na ay mapagpatawad naman, because sabi nga nila  we are  full of wisdom.

Hay naku, mga bata,  bago pa saan-san mapunta itong  usapan na ito ay , my greetings of peace to all listeners and viewers ..Assallamu alaikum warahmatullahi  wabarakatuh.. good morning to all listeners and viewers sa DXUP Teleradyo.

Ang introduction ni kasamang Lucy, aalamin natin ang mga kaugalian o tradisyon ng mga Pilipino at mga Bangsamoro. Ganito ko sisimulan ang usaping ito, magtatanong mo na ako.

Ano ba ang sinasabi nating kaugalian o tradisyon?

My answer: Sinasabi nila na  ang kaugalian o tradisyon ay ang mga paniniwala, opinyon, kostumbre o mga kuwentong naisalin mula sa mga magulang, o ninuno nanailipat  sa mga anak nila, sa kanilang saling lahi.

Sa Pilipinas, sa mga  kaugalian na dapat di natin kalimutan ay  ang paghalik sa kamay ng mga nakakatanda o magulang. Ang mga ito ay Kaugnay din   ng mga salitang tradisyunal, pinagkaugalian o kinaugalian, simula, at pinamulihanan.  

 Ayon kay Jose Abriol, katumbas ang tradisyon ng pariralang sali't saling aral.

May nabasa ako, kanina  na ang  term na tradisyon,  ay madalas gamitin na may negatibong kahulugan sa pagtukoy sa mga kostumbre.  Na ayon sa kanila ay paniniwalang tinanggap daw na hindi na pinag-iisipan at ibinibigay sa bawa't saling lahi.

Ito ang nais ipapaniwala ng mga Fundamentalist  sa mga nais nilang papaniwalain sa kanilang paniniwala. Subalit hindi naman iyon totoo, di naman ganoon  kanegatibo,  ang kahulugan ng tradisyon.   

Nag-hanap  ako sa diksionaryo ng kahulugan, ganito ang sinasabi: "mga elemento ng kultura na pinagsasali't saling lahi".

Mapapansin natin  na idinidiin dito ang proseso ng pagbibigay sa bawa't saling lahi. Sa katotohana'y ang salitang Griyego na pinanggalingan ng salita na paradosis  ay nilikha mula sa isang pandiwa na ang ibig sabihi'y ipasa.  

May sumulat din na “Ang tradisyon ng mga Pilipino ay nagbago na ng malaki simula ng mauso ang mga gamit na elektronika o kaya kung tawagin ay  Gadget.”

 

Halimbawa nito, ha? Noong araw ay   kumanta ang mga magsasaka habang nagtatanim ng palay sa bukirin, pero ngayon bago na, din a siya kumakanta ang smart na selepono o celpon na lamang pinatutugtug, o kaya ay radio na may usb na lang ang pinatutugtog. (LAUGHING).

Hindi na naghaharana ang mga binata sa dalagang nililiyag, kundi   iimbitahin na lamang,  by text lang ha? O PM sa FB (LAUGHING) at yayain na magdate, mag-iinuman ang dinidilag na dalaga, tapos ay lalasingin ito upang ng sa ganun ay maipagtapat daw ang malinis niyang hangarin. (LAUGHING). Di pa tapos ang kuwento,  kapag nagkasundo na ang dalawa ay isasama na sa motel o kwarto ang dalaga at kung sa remote areas tulad ditto sa atin ay dadalhin nalang daw sa  kasagingan, upang doon ipakita nila sa isa't isa ang tunay na nararamdaman. (LAUGHING).

Aay naku talagang malaki na ang ipinagbago ng mundo ngayon, n gating mga kaugalian.

Ito pa ang bagong kaugalian natin, di baling  magdildil na lamang daw ng asin, basta makabili lang ng kahit second hand na selpon at makapaglod ng unlimited load daw, hoy hindi yan unlimited, kundi limited.. mayroong bang unlimited, walang limit na di ka makatawag o makatext sa ibang network..? (LAUGHING).

Heto pa Lucy ang sample na kaugalian nagbago na rin, noong araw daw, di ko kasi naabutan, kapag may anak kang babae ay hinuhubog natin ito sa mga trabahong bahay at tinuturuang gumalang at maging isang tunay na binibining Pilipina. Pero alam mo ba ngayon?

Ngayon, kapag may anak na babae ay hinahasa sa pag kanta at pag giling ng katawan , at ang latest daw ay gangnam style, (LAUGHING)..upang ng sa ganun ay makapag abroad agad sa ibang bansa. Mag japayuki? (LAUGHING).

Japayuki ?- ano po ba talaga ang ibig sabihin ng Japayuki? Bakit kapag narinig mo ang salitang Japayuki ay parang kakaiba sa pandinig ng tao. Negatibo na agad..Ang alam lang kasi natin,   kapag tinawag kang Japayuki ay nagtatrabaho ka bilang Entertainer sa Japan. Ang tanong   anong klase pong entertainment industry? 

“Kaka Aalih, hindi naman po lahat ng pumupunta  sa Japan para 'mag-japayuki' ay gumagawa ng masama. Ang trabaho lang naman ng  Japayuki ay isang entertainer sa club sa Japan.

Anong sinasabi ng dictionary? “Japayuki is the Tagalog slang word for Filipinos who are working, or who have worked in Japan. Specifically, this refers to Filipinas who have worked as "cultural dancers" Not all japayuki are prostiotute, yes agree ako diyan Lucy… kaya tigilan na nating mga Filipino ang mapanghusga, iyan ang kaugalian na dapat baguhin, mapanghusga tayo.

Heto pa ang isa Lucy, noong araw ay sa pagsapit   ng dilim, dapithapon o   alas-sais ng gabi ay nananalangin ang buong pamilya sa harap ng altar. Pero ano ngayon? , nasa kapit bahay si nanay, nakikipag inuman si tatay, at si ate nasaan si kuya?  nasaan kaya,...?  ang sagot ni busnso “ah basta bago mag hating gabi ay uuwi rin iyon”,  at kong minsan di maintindihan kong lango sa alak o .. basta nahihilo, lango ang sure. (LAUGHING)

Alam mo ninyo kaibigan na sa ngayon ay nahaharap  sa maraming pagbabago ang kulturang Pilipino, at of course kasama diyan ang Bangsamoro at Teduray/Lambangian.  

LUCY:  Napansin ko din yan Kaka Alih…

KAKA ALIH:  Salamat Lucy,  

Ang iba pang matandaan ko na kultura natin na mga Pilipino, Bangsamoro at Teduray sa pagiging malapit sa pakikipag-ugnayan sa isa’t-isa.

Madalas ay namumuhay o nakatira sa isang bubong ang buong pamilya na binubuo ng mag-asawa, kanilang mga anak at ilang pang mga kamag-anakan.    Sa ngayon yan,  ay may pagbabago na,  hindi lang nagbukod ng bahay kundi nangibang  bayan pa,  at mayroon  pa diyan  na nangibang bansa na.

Minsan dahil na rin sa paglulunsod o naging city, ang ibang mga bayan,  ang mga dati ay Barangay o municipyo (halimbawa nito ang Tacurong, Kidapawan)  ang ibang pamilya mula sa lalawigan nagtungo na sa mga lungsod,(marami daw kasi na opportunity doon) ang dating sama-samang magkakanak ay nagbunga  na rin ng pagsasarili.

Ang nagkalayu-layong angkan ay di na kasinlapit ng dati at di na rin gaanong magkakakilala, sabi ng kumapare ko, “… mabuti pareng Ali, may facebook nakilala ko  ang  lost relatives ko sa America na.” (LAUGHING)

Alam  mo  Lucy, ako mismo, tru to life story ito ha?   nakilala ko thru facebook ang  ibang membro  ng angkan ng  Iranun sa KotaBelud sa Malaysia, because of facebook. (LAUGHING).  Mga Apo ko at pamangkin nakilala ko sila thru facebook lang, tulad kagabi isang apo na nagtrabaho sa mall sa Maynila nakilala at nakuha ang address at phone number because nakaa chat ko…(LAUGHING). 

Sabagay kahit ganito  na ang sitwasyon natin, masasabi pa ring  malakas   ang turingan ng angkan o pamilya,   ngunit ang pagbibigayan at pagmamalasakit sa membro ng pamilya ay unti-unting ng nawawala.

Heto pa ang isa  daw  sa matinding  pagbabago ng mga Pilipino,    pagbabago ng kalagayan ng mga kababaihan sa lipunan. Ang mga tungkuling dati ay nagagawa lamang ng mga lalaki sa larangan ng trabaho o posisyon ay nagagampanan na rin ng mga kababaihan. Patuloy na hinahangad ng mga kababaihan na maiukol ang pantay-pantay na pagtingin sa parehong kasarian. 

Kung kaya naman ngayon ay marami na ang mga ina ng tahanan na naghahanapbuhay di lamang makatulong sa gastusin ng pamilya ngunit para na rin sa pansariling pag-unlad. Dahil dito, ang mga inang nanunungkulan sa labas ng tahanan ay umaasa sa kanilang asawa upang makatuwang sa mga gawaing bahay tulad ng paglilinis, paglalaba at pag-aalaga ng kanilaang mga anak.

Dahil sa pagbabagong ito ay naapektuhan ang  personal na pag-uugnayan ng miyembro ng pamilya sa loob ng tahanan. Dati rati ang  pinahahalagahang kaugalian ng pamilyang Pilipino tulad ng masayang pagsasama-sama, pagkakamustahan at pagkukuwentuhan pagsapit ng dapithapon ay tila napapalitan ng impersonal na pag-uugnayan at komunikasyon dahil sa paggamit ng mga makabagong teknolohiya, text text  na lang daw o kaya chat chat na lang thru skype (LAUGHING).. 

Ang pagbabago ay  natural lamang daw, subalit dapat ay yaong pagbabago na nakakabuti  at hindi ang pagkariwara ng  sambayanang Pilipino, Bangsamoro at Teduray.

Kinakailangan pa rin  ang pag-aaral sa mga kaugalian, tradisyon at kultura natin, panatilihin ang nakakabuti at palitan  natin ang dapat idelete na, kalimutan na natin..

Ito po ang inyong  kapatid na Bangsamoro, si Kaka  Ali, Sukran.. Wassallamu Alaikum Warahamatullahi Wabarakatuh.

LUCY: Maraming  salamat Kaka Alih, sa magandang presentasyon na yan Kaka Alih sa muli,  muling abangan , ang isa pang paglalahad sa atin ni Kaka Alih. 

(Play- EXTRO- Gabay at Talakayang Pampamilya)