Pagbabago ng Kalagayan ng Panahon

Ang dalamapsigan ng Moro gulf..https://www.facebook.com/photo.php?fbid
615388575143461&set=a.615375041811481.1073741826.100000169717649&type=3&theater

Pagbabago ng Kalagayan ng Panahon

(July 24,  2013 -Miyerkules- Script na sinulat ni Alih Anso para sa programang “Buhay –buhay sa DXUP” (8:00-9:00 A.M) sa segment na “Gabay at Talakayang Pampamilya”. Host Ms Lucy Duce)

LUCY:       Dahil sa pagkasira ng Kalikasan natin, ang klima ay pabago-bago,  ng wala sa panahon,   ito ang nadiskubre  ng mga eksperto, bakit kaya?  ating pakinggan si  Kaka Ali,   sa ating segment na Gabay at Talakayang Pampamilya, ng masagot ang tanong .

(Play- Intro- Gabay at Talakayang Pampamilya.)

LUCY:       Magandang umaga  Kaka Alih,  totoo ba na, kaya pabago-bago ang kalagayan ng panahon?

KAKA ALIH:  Yes Lucy,   ang sagot ko sa tanong mo Lucy, pero yun ay   magpupugay mo ako sa madlang nanonood at naakikinig sa ating programang pampamilya, buhay-buhay.. ang aking pagbati ng  Assallamu Alaikum warahmatullahi wabarakatuh. Magandang umaga sa kanilang lahat.

Alam mo Lucy, kahit ako ay nagtataka na   kahit sa panahon ng tag-init ay may mga malakas at pagbahang nagaganap na  may karugtong PA na  pag-guho ng lupa.

May mga bagyong nangayayari na sumisira na ng mga ari-arian at pumapatay pa sa maraming mga kababayan natin, pati na ang mg alagang hayop at tanim..

Kahit na alam natin na panahon ng tag-init, ay umuulan, o tag-ulan na panahon ngunit, tigang na tigang ang  ibang bahagi  ng bansa. Di ba kayo nagtataka? Bakit?

“Dahil sa pagkasira ng Kalikasan ang klima ay pabago-bago ng wala sa panahon,”  ito ang nadiskubre  ng mga dalubhasa sa pagbabago ng panahon, ayon sa kanila,  ito ay dahil sa pag-sira ng  ating kalikasan, n gating  kapaligiran..

Ikaw kapatid napansin mo ba na  unang buwan pa lamang ng taon ay tag-ulan na?  Na hindi naman dapat, di ba sa buwan pa ng    Hunyo  ang buhos ng ulan? 

Dahil sa pabago-bago ng panahon, hindi na tuloy  natin nararamdaman ang sarap ng malamig na hangin dulot ng “buntot ng malamig na harapan” o tail of a cold front  dahil naging abnormal na ang lagay ng panahon sa ngayon.

Alam mo Lucy, ang natatandaan ko buwan ng Marso, hanggang Mayo ay dry season,  ito ang summer vacation namin noon.

Matandaan ko pa na pagpasok pa lamang ng Marso noon, marami na ang nagpupunta sa mga resorts o sa mga beach, para maranasan lang ang sarap at ginhawang dulot ng malamig na tubig dagat o swimming pool.

Subalit napansin mo Lucy?  Unang buwan pa lamang ng taon,   panay na ang ulan at di lang basta  ulan, binabaha pa  ang mga ilang lungsod at bayan dahil hindi lang basta ambon kundi buhos nang todo-tod ang ulan.  Na may bunos pang bagyo…(LAUGHING)

“Nagbago na talaga ang panahon.” Himutok ni Lolo Tasyo. Ang sukli ko kay Lolo Tasyo: “Tulad ng pagbabago ng tao yan Lolo Tasyo”. (LAUGHING)

LUCY:       Bakit paabago-bago  ang panahon Kaka Alih?

KAKA ALIH: Dahil sa global warming! Kasamang Lucy,  iyan din  ang kasagutan ng isang resource person sa  seminar,  ng itanong  ko  ang kahalintulad sa tanong mo Lucy.

Yes Kaibigan,  global warming, ang sagot sa tanong “Bakit paabago-bago  ang panahon?” 

Di ba marami na tayong naririnig na  mga balita na nagbibigay ng babala tungkol sa global warming.

Ano nga ba ang ibig sabihin ng global warming? , o ang pag-init ng mundo?

Ayon sa  http://tl.wikipedia.org/ ay sinasabi nito:

“Ang pag-init ng mundo ay tumutukoy sa naranasang pagtaas ng katamtamang temperatura ng himpapawid at mga karagatan sa buong mundo.   Tumaas ng 0.6 ± 0.2 °Celsius (1.1 ± 0.4 °Fahrenheit) ang temperatura sa loob ng ika-20 siglo ang katamtamang pandaidigang temperatura. Ayon sa siyentipikong opinyon, “ang naranasang pag-init nitong huling 50 taon ay gawa ng tao.” Ang pagtaas ng antas ng carbon dioxide at iba pang mga greenhouse gases na resulta ng pagsunog ng produkto mula sa petrolyong langis, pagpapanot ng kagubatan, pagsasaka, at iba pang kagagawan ng tao ang mga pangunahing sanhi ng pag-init ng mundo.”

Sinasabing ang pagtaas sa pandaigdigang temperatura ay magdudulot ng malaking pagbabago kasama rito ang pagtaas ng karaniwang taas ng dagat at pagbabago sa dami ng mga pag-ulan. Ang mga pagbabagong ito ay sinasabing magpaparami sa dalas at lakas ng mga mapanirang kalagayan ng panahon tulad ng baha, tag-tuyot, bugso ng init (heat waves), bagyo at buhawi. Sinasabing ang pag-init ay makaaapekto sa bilang at tindi ng mga ito, Mahirap na iakibat ito sa partikular na kalagayan ng panahon sa pag-init ng mundo. Gayunman, ang mga pag-aaral ay nakatuon sa panahon hanggang taong 2100 na ang pag-init (at pagtaas ng pantay laot mula sa pag-aalsang dulot ng init) ay patuloy na mangyayari dahil sa ang CO2 ay may mahabang buhay sa himpapawid.

Teka, bakit nga ba umiinit ang mundo?

Ang sagot ng aming resource person ay: “ Sir,  dahil sa nabubuong Carbon Dioxide sa  ating atmosphere at ang resulta  ay nagiging isang malaking  harang para lumabas ang init na binibigay ng araw sa mundo.

”

LUCY:       Bakit nga ba napupuno o kumakapal ang Carbon Dioxide? 

KAKA ALIH: Ok bakit kumakapal ang CO2? Alamin muna natin ano ang carbon dioxide.

Ang carbon dioxide ay gawa sa isang atomong karbon at dalawang atomong oksiheno (oxygen) . Ang pormulang kimikal ng carbon dioxide ay CO2. Ang tao ay naglalabas ng  carbon dioxide,   inilalabas sa pamamagitan ng hininga.

Kapag may apoy, gumagawa rin ng Karbong dioksido. Kailangan ng carbon dioxide ang mga halaman para gumawa ng pagkain.. Sa  simula pa lang ng 1800 CE,    isa isa ng kumalat ang mga industriya  na kadalasan ay may binubuga na usok mula sa kanilang pabrika. At hindi nababawasan dangan pa nga ay lalong dumarami ang mga makinaryang bumubuga ng usok.

Hindi naman natin pwede sisihin ang mga modernized country o umuunlad ng mga bansa,  dahil kahit mismong tayong indibidwal o tao  ay may kamalian din na ginagawa.  Sa ngayon ay halos hindi na tayo makagalaw kong walang makina na pawang bumubuga ng usok,  na  magagamit. Biruin mo, hanggang sa pag-luluto ng ating mga pagkain ay makina ang ating ginagamit.  

Ayon pa rin pananaliksik,   ang dagat ay may natural na ginagawang aksyon para kumonti ang Carbon Dioxide  o ang mga Greenhouse Gases sa atmosphere. Bumababa ang mga gases sa dagat pero dahil sa dami ng Greenhouse Gases hindi rin makayanan,  kaya ang epekto nito ay unti-unti ring umiinit ang karagatan.

LUCY: Ano ang pinagmumulan ng pagiinit ng mundo?

KAKA: Ayon sa mga eksperto, ang ating kalawakan ay maihahambing sa “greenhouse” o bahay taniman na gawa sa mga plastik o salamin. Habang nakakapasok ang araw, nakukulong naman ang init at nagiging sapat ang temperatura sa loob para sa pagtubo ng halaman. Sa planeta natin ang “greenhouse gases” ang nagsisilbing salamin o plastik. Kaya lang, kapag lubos na dumami ang mga ito, lubos din ang pag-init ng temperatura sa mundo.

Tatlong uri ng gas ang malaki ang kakayahang magkulong ng init sa himpapawid.  

Una dito ang carbon dioxide, na bumubuo ng 55% ng lahat ng greenhouse gases. Pangunahing pinagmumulan nito ang pagsusunog  ng langis, krudo, at uling sa Industriya at Transportasyon. Galing din ito sa pagsusunog ng gubat, kahoy at iba pang panggatong.

Pangalawa ang Chlorofluorocarbons o CFC na binubuo ng 24% ng lahat ng greenhouses gases. Ito ay ay mga kemikal na likha ng tao at ginagamit sa pagpapatakbo ng refrigerator at aircon, paglikha ng styrofoams at iba pa.

Pangtalo naman ang Methane na nagdadagdag ng 15% ng greenhouse gases at nagmumula sa gawaing agrikultura tulad ng palayan at tubigan, at sa pagtunaw ng pagkain sa bituka ng baka. Nagmumula din ito sa mga nabubulok na basura at dumi na nakukulob.

Kung kaya sa mga nakalipas na mga panahon ang climate change o  pagbabago ng klima  ay tinatalakay  na rin hindi lang ng mga siyantipiko,  pinag-uusapan na  din  ito sa United Nation o bangsang nagkakaisa.

Alam ba ninyo na may malaking papel o role na ginagampanan ang ating mga kagubatan?

Yes, ang kagubatan ang itinuturing na absorber o cooling system ng mundo,  dahil may kakayahan siyang sipsipin ang mga carbon dioxide na nagmumula sa mga sasakyan at paktorya ng lipunan at maaari niyang mabawasan ang dami ng gas sa ating himpapawid.  Subalit dahil na rin sa malawakang pagkasira ng ating mga kagubatan, nawawala rin ang kakayahan ng kalikasan na higupin ang dumaraming carbon dioxide sa kalawakan.

Ayon sa Palawan Conservation Corps (PCC) na lumikha ng librong Punla at KaLipunan ng Impormasyon ukol sa Mundo at Atmospera (KLIMA) lubhang napakalaki ng papel ng kagubatan sa pagsugpo sa pagbabago ng klima at sa mga nakaambang panganib o dulot nito. May dalawang bagay na nagpapakita na malaking kaugnayan sa pagbabago ng klima at pagkasira ng kagubatan.

Una, ang pagsusunog ng puno (gaya ng kaingin) at tanim ay nakakadagdag ng carbon dioxide sa kalawakan. Gaya ng langis at krudo, ang elementong karbon na nakaipon sa mga sanga at dahon ng punongkahoy ay nagiging gas kapag sinunog.

Pangalawa, maaaring mabawasan ang tinatawag nating samut-saring buhay o biodiversity kapag nagbago ang klima ng mundo.

Ano ang dapat gawin para mapigil ang pagbabago ng klima?

Ayon sa mga eksperto ganito ang dapat gagawin :

·       Huwag hayaan ang mga kasangkapan o ang mga ilaw na nakabukas kung hindi na ginagamit;

·       Alisin ang charger ng Cellphone at kuneksiyon ng telebisyon kung tapos ng gamitin (sapagkat nakapagkokonsumo ito ng maliit na daloy ng kuryente);

·       Lumakad lang kung malapit ang pupuntahan at huwag ng sumakay pa;

·       Gumamit ng bisekleta;

·       Mag-recycle ng mga basurang pwede pang magamit;

·       Magtanin ng puno sa ating bakuran; at

·       Iwasang magsunog ng basura gaya ng tuyong dahon at plastik.

Nasa ating mga kamay ang kaligtasan ng ating kagubatan o kasagutan para harapin ang hamong ito na tayo rin ang lumikha, hindi pa huli ang lahat para ito ay harapin at masolusyunan. Magkapit-bisig na tugunan ang lumalalang usapin ng pagbabago ng klima at patuloy na pag-iinit ng ating mundo. Magtanim ng mga punong kahoy.

LUCY:       Maraming salamat Kaka, Alih, na napapanahon na usaping iyang ang global warming. Kaibigan Bukas muling abangan ang ating segment na Gabay at Talakayang Pampamilya.) 

(PLAY EXTRO  Gabay at Talakayang Pampamilya.)